لزوم دستیابی به سطح بالاتر حفاظت از کودکان در فضای مجازی با عهده‌داری نهادی مستقل در سطح ملی

دکتر فرزانه غلام ابوالفضل، مشاور ارشد تحول دیجیتال در یادداشت ارسالی برای سیتنا پیرامون قوانین و مقررات اینترنت کودک در دنیا، آورده است:

جرایم علیه کودکان در اینترنت شامل انواعی از جمله آزار جنسی، تجاوز، عکس و فیلم‌برداری غیرمجاز و خشونت برای کودکان یا دسترسی به محتوای نامناسب در فضای آنلاین می‌شود. این جرایم می‌توانند بسیار زیان‌بار و آسیب‌رسان باشند و برای کودکان و خانواده‌های‌شان انواعی از مشکلات روانی و اجتماعی را به همراه داشته باشند که عموما مشکلاتی است که در سطح گسترده و بازه زمانی بلند مدت و ادامه دار خواهد بود.

در سطح جهان، سازمان‌هایی مانند سازمان جهانی بهداشت، سازمان ملل متحد و سازمان پلیس بین‌المللی (اینترپل) گزارشات مختلفی در مورد جرایم علیه کودکان در فضای آنلاین منتشر کرده‌اند. این گزارشات نشان می‌دهند که جرایم علیه کودکان در اینترنت به شدت در حال افزایش است و نیاز به تلاش‌های بیشتر برای جلوگیری از این جرایم و محافظت از کودکان دارد.

یکی از گزارش‌های معروف در این زمینه، گزارش سالانه «جهانی کودکان در فضای آنلاین» است که توسط سازمان کودکان ملل متحد منتشر می‌شود. گزارش سال ۲۰۲۰ این سازمان، نشان داد که در بسیاری از کشورها، جرایم علیه کودکان در فضای آنلاین به شدت در حال افزایش است و نیاز به تلاش‌های بیشتری برای جلوگیری از این جرایم و محافظت از کودکان دارد.

به طور کلی، جرایم علیه کودکان در اینترنت یکی از چالش‌های جدی در سطح جهان است و پیشگیری از سوءاستفاده از کودکان در فضای مجازی یک موضوع پیچیده و چند رشته‌ای است که نیازمند همکاری بین نهادهای مختلف و همچنین آگاهی کودکان و خانواده‌ها از خطرات و راهکارهای پیشگیری است.

برخی از مستندات بین‌المللی مربوط به حفاظت از کودکان در فضای مجازی عبارتند از:

۱. کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد: این کنوانسیون شامل مواردی مانند حقوق کودکان برای دسترسی به اطلاعات و ارتباطات، حفظ حریم شخصی کودکان در فضای مجازی و جلوگیری از آزار و اذیت در فضای مجازی است.

۲. دستورالعمل‌های سازمان ملل متحد در زمینه جلوگیری از آزار و اذیت در فضای مجازی: این دستورالعمل‌ها شامل مواردی مانند شناسایی و تعریف آزار و اذیت در فضای مجازی، جلوگیری از آن و بهبود حالت‌هایی که قبلاً پیش آمده‌اند می‌شود.

۳. استانداردهای جهانی مبارزه با آزار و اذیت در فضای مجازی: این استانداردها شامل مواردی مانند تعریف و شناسایی آزار و اذیت در فضای مجازی، جلوگیری از آن و بهبود حالت‌هایی که قبلاً پیش آمده‌اند می‌شود.

۴. دستورالعمل‌های اتحادیه اروپا در زمینه حفاظت از کودکان در فضای مجازی: این دستورالعمل‌ها شامل مواردی مانند تعیین سن حداقلی برای دسترسی به برخی خدمات آنلاین، تعیین محتوای غیراخلاقی و ممنوعیت دسترسی به آن برای کودکان، تعیین مسئولیت دهندگان خدمات آنلاین در حفاظت از کودکان و ... می‌شود.

این قوانین و مقررات به طور کلی بر اساس دو هدف اصلی تدوین شده‌اند: جلوگیری از جرایم علیه کودکان در فضای آنلاین و محافظت از کودکان در فضای آنلاین که عموما شامل حوزه های زیر می شوند:

• تعیین سن حداقلی برای استفاده از اینترنت
• تعیین محتوای غیراخلاقی، خشونت‌آمیز و مضر و ممنوعیت دسترسی به آن برای کودکان
• الزام به ایجاد سیستم‌های فیلترینگ برای جلوگیری از دسترسی کودکان به محتوای غیراخلاقی و مضر
• تعیین مسئولیت ارائه دهندگان خدمات اینترنت و پلتفرم‌ها در حفاظت از کودکان در فضای آنلاین
• الزام به آموزش کودکان در مورد رفتارهای امن در فضای آنلاین و شناخت خطرات آن
• سیاست های تشویقی برای تولید محتوای مناسب برای کودکان و نوجوانان
• ایجاد سامانه‌های گزارش دهی به منظور گزارش محتوای غیراخلاقی و مضر در فضای آنلاین
• ارائه آموزش‌های لازم به والدین و ذی نفعان در مورد رفتارهای امن در فضای آنلاین.

نتایج این تدابیر در بسیاری از کشورها موفقیت آمیز بوده است و به حفاظت از کودکان در فضای آنلاین کمک کرده است.

در ایالات متحده، قانون حفاظت از کودکان در فضای آنلاین (COPPA) به عنوان یکی از موفق‌ترین قوانین این حوزه شناخته می‌شود.

در کره جنوبی، یک سازمان به نام «کمیته حفاظت از کودکان در فضای آنلاین» (KOSCA) تشکیل شده است که به منظور مقابله با جرایم علیه کودکان در فضای آنلاین فعالیت می‌کند و از تجربیات موفق دنیا است.

علاوه بر وضع قوانین و نظارت در سطح کشورها، پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی، ابزارهای مختلفی را برای حفاظت از کودکان در اینترنت ارائه می‌دهند. در زیر به برخی از این ابزارها اشاره شده است:

۱. فیلترینگ محتوا: بسیاری از پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی، فیلترینگ محتوا را برای حفاظت از کودکان در اینترنت فراهم کرده‌اند. این ابزار به والدین امکان می‌دهد تا محتوایی که برای کودکان مناسب نیست را فیلتر کنند.

۲. نظارت والدین: پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی، ابزارهای نظارت والدین را برای حفاظت از کودکان در اینترنت فراهم کرده‌اند. با استفاده از این ابزارها، والدین می‌توانند فعالیت‌های کودکان خود را در اینترنت نظارت کنند و مطمئن شوند که آن‌ها در معرض خطر نیستند.

۳. تنظیمات حریم خصوصی: پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی، تنظیمات حریم خصوصی را برای کاربران فراهم کرده‌اند. با استفاده از این تنظیمات، کاربران می‌توانند تعیین کنند که کدام اطلاعات شخصی آن‌ها در اینترنت قابل دیده شدن باشد و کدام اطلاعات باید محفوظ بماند.

۴. گزارش دهی: پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی، ابزارهایی برای گزارش دادن از محتوای نامناسب و سوءاستفاده از کودکان در اینترنت فراهم کرده‌اند. با استفاده از این ابزارها، کاربران می‌توانند محتوای نامناسب را گزارش کنند و به این ترتیب به حفاظت از کودکان در اینترنت کمک کنند.

یوتیوب، یکی از پرطرفدارترین پلتفرم‌های ویدئویی در جهان است و برای حفاظت از کودکان در اینترنت، ابزارهای مختلفی را ارائه می‌دهد. در زیر به برخی از این ابزارها اشاره شده است:

۱. YouTube Kids: یوتیوب برای کودکان زیر 13 سال، یک نسخه ویژه با نام YouTube Kids را ارائه می‌دهد. این نسخه از یوتیوب در برابر محتوای نامناسب و غیرمناسب برای کودکان توسط یک تیم مربوط به کنترل محتوا نظارت می‌شود.

۲. محدودیت سنی: یوتیوب، اجازه دسترسی به برخی از ویژگی‌های خود را به کاربران زیر 13 سال نمی‌دهد. به عبارت دیگر، کسانی که در زیر 13 سال هستند، نمی‌توانند حساب کاربری در یوتیوب ایجاد کنند.

۳. قفل کردن حساب کاربری: با استفاده از قابلیت پارنتال کنترل، والدین می‌توانند حساب کاربری کودکان خود را به وسیله یک رمز عبور قفل کنند. این قابلیت به والدین این امکان را می‌دهد تا به فعالیت‌های کودکان خود در یوتیوب نظارت کنند و مطمئن شوند که آن‌ها در معرض خطر نیستند.

۴. فیلترینگ محتوا: با استفاده از ابزار فیلترینگ محتوا، کاربران می‌توانند محتوایی که برای کودکان مناسب نیست را فیلتر کنند.

۵. گزارش دهی: یوتیوب، ابزار گزارش دادن از محتوای نامناسب و سوءاستفاده از کودکان در اینترنت فراهم کرده‌است. با استفاده از این ابزارها، کاربران می‌توانند محتوای نامناسب را گزارش کنند و به این ترتیب به حفاظت از کودکان در یوتیوب کمک کنند.

۶. تنظیمات حریم خصوصی: یوتیوب، تنظیمات حریم خصوصی را برای کاربران فراهم کرده‌است. با استفاده از این تنظیمات، کاربران می‌توانند تعیین کنند که کدام اطلاعات شخصی آن‌ها در یوتیوب قابل دیده شدن باشد و کدام اطلاعات باید محفوظ بماند.

به علاوه، یوتیوب در بخش YouTube Parents، راهنمایی‌هایی برای والدین فراهم کرده‌ است تا بتوانند بیشتر با مخاطرات اینترنتی آشنا شوند و بهتر از یوتیوب برای محافظت از کودکان خود استفاده کنند. این بخش شامل راهنمایی‌ها و مشاوره‌هایی درباره استفاده مسئولانه از یوتیوب، ایمنی کودکان در اینترنت، نحوه کنترل محتوا و مدیریت حساب کاربری کودکان است.

اینستاگرام نیز یکی از پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی است که ابزارهای مختلفی را برای حفاظت از کودکان در اینترنت ارائه می‌دهد. در زیر به برخی از این ابزارها اشاره شده است:

۱. محدودیت سنی: اینستاگرام، اجازه دسترسی به برخی از ویژگی‌های خود را به کاربران زیر ۱۳ سال نمی‌دهد. به عبارت دیگر، کسانی که در زیر ۱۳ سال هستند، نمی‌توانند حساب کاربری در اینستاگرام ایجاد کنند.

۲. فیلترینگ محتوا: اینستاگرام، ابزار فیلترینگ محتوا را برای حفاظت از کودکان در اینترنت فراهم کرده‌ است. این ابزار به کاربران اینستاگرام اجازه می‌دهد تا محتوایی که برای کودکان مناسب نیست را فیلتر کنند.

۳. قفل کردن حساب کاربری: اینستاگرام، به کاربران این امکان را می‌دهد تا حساب کاربری خود را با استفاده از رمز عبور قفل کنند. این قابلیت به والدین این امکان را می‌دهد که بتوانند فعالیت‌های کودکان خود را در اینستاگرام نظارت کنند و مطمئن شوند که آن‌ها در معرض خطر نیستند.

۴. گزارش دهی: اینستاگرام، ابزار گزارش دادن از محتوای نامناسب و سوءاستفاده از کودکان در اینترنت فراهم کرده‌ است. با استفاده از این ابزارها، کاربران می‌توانند محتوای نامناسب را گزارش کنند و به این ترتیب به حفاظت از کودکان در اینستاگرام کمک کنند.

۵. تنظیمات حریم خصوصی: اینستاگرام، تنظیمات حریم خصوصی را برای کاربران فراهم کرده‌است. با استفاده از این تنظیمات، کاربران می‌توانند تعیین کنند که کدام اطلاعات شخصی آن‌ها در اینستاگرام قابل دیده شدن باشد و کدام اطلاعات باید محفوظ بماند.

به علاوه، اینستاگرام در بخش Parents' Guide، راهنمایی‌هایی برای والدین فراهم کرده‌است تا بتوانند بیشتر با مخاطرات اینترنتی آشنا شوند و بهتر از اینستاگرام برای محافظت از کودکان خود استفاده کنند.

نمونه‌ای از ابزارهایی که پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی برای حفاظت از کودکان در اینترنت ارائه می‌دهند، می‌توان به ابزار Family Link از گوگل اشاره کرد. Family Link یک برنامه کنترلی است که به والدین اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های کودکان خود را در دستگاه‌های اندرویدی که آن‌ها دارند نظارت کنند. با استفاده از Family Link، والدین می‌توانند:

۱. زمان استفاده کودکان از دستگاه‌های اندرویدی خود را محدود کنند.

۲. محدودیت‌هایی را برای دسترسی کودکان به برنامه‌ها و بازی‌های خود اعمال کنند.

۳. مکان دقیق کودکان را با استفاده از GPS در دستگاه‌های آن‌ها پیدا کنند.

۴. محتوای نامناسب را فیلتر کنند و به کودکان اجازه دسترسی به محتوای مناسب برای سن و سال‌شان را بدهند.

Family Link در دسترس کاربران گوگل است و برای استفاده از آن کاربران نیازمند یک حساب گوگل هستند. این ابزار به والدین این امکان را می‌دهد تا به شیوه‌ای مناسب، کودکان را از خطرات اینترنتی محافظت کنند و به آن‌ها اجازه دهند که به شیوه‌ای امن و مسئولانه از دستگاه‌های اندرویدی خود استفاده کنند.

در ایران سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران (ستاد تعاملات الکترونیکی) مسئولیت تعیین وضعیت قانونی خدمات ارائه شده در فضای مجازی و نظارت بر اجرای قوانین و مقررات مربوط به حفاظت از کودکان در اینترنت را بر عهده دارند. همچنین، پلیس فتا (پلیس اختصاصی جرایم رایانه‌ای) نیز مسئولیت پیگیری و رسیدگی به جرایم رایانه‌ای علیه کودکان را بر عهده دارد.

در ایران، موارد حفاظت از کودکان در اینترنت تحت عنوان «قانون جرائم رایانه‌ای» در قسمتی از این قانون به طور خاص مورد بررسی و تنظیم قرار گرفته است. برخی از موارد مربوط به حفاظت از کودکان در اینترنت در این قانون عبارتند از:

۱. ماده ۷۴: تولید، انتشار و ارسال محتوای غیراخلاقی، غیراخلاقی و ناپسند با هدف تحریک کودکان به خرید کالاها و خدمات ممنوع است.

۲. ماده ۷۵: تبلیغات اینترنتی به روش‌های ناشایست، هراس‌افکنده، ناجوانمردانه و یا با استفاده از کلمات و عبارات برای جذب کودکان ممنوع است.

۳. ماده ۷۶: انتشار محتوایی که به شکلی برای کودکان ضرر و زیان‌آور است، ممنوع است. به عنوان مثال، انتشار محتوایی که شامل خشونت، ترس، تحریک به خودکشی و ... است.

۴. ماده ۷۷: استفاده از کودکان در فعالیت‌های بدون مجوز در اینترنت، از جمله استفاده از آن‌ها به عنوان اجرایی برای کلاهبرداری، ممنوع است.

علاوه بر «قانون جرائم رایانه‌ای»، در ایران، برای حفاظت از کودکان در اینترنت، به چندین قانون، استاندارد، دستورالعمل و مستند ارجاع شده است. برخی از این مستندات و قوانین عبارتند از:

۱. استاندارد ملی ایمنی کودکان در اینترنت: این استاندارد توسط سازمان ملی استاندارد ایران تدوین شده است و شامل مواردی مانند معرفی مفاهیم ایمنی کودکان در اینترنت، توصیه‌هایی جهت اطمینان از ایمنی کودکان در اینترنت و توصیه‌هایی جهت آموزش والدین و پرورش‌دهندگان درباره نحوه استفاده ایمن از اینترنت برای کودکان است.

۲. قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان: این قانون شامل مواردی مانند حفاظت از سلامت و ایمنی مصرف‌کنندگان، محافظت از حریم شخصی مصرف‌کنندگان و تضمین حقوق مصرف‌کنندگان به خصوص کودکان است.

۳. دستورالعمل حفاظت از کودکان در فضای مجازی: این دستورالعمل توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران (ستاد تعاملات الکترونیکی) تدوین شده است و شامل مواردی مانند اصول و مفاهیم ایمنی در فضای مجازی، نکاتی برای استفاده ایمن و مسئولانه از اینترنت به منظور حفاظت از کودکان و توصیه‌هایی برای والدین و پرورش‌دهندگان در این زمینه است.

۴. راهنمای استفاده مسئولانه از اینترنت برای والدین و پرورش‌دهندگان: این راهنما توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران منتشر شده است و شامل توضیحاتی درباره مخاطرات احتمالی استفاده از اینترنت برای کودکان، نکاتی برای استفاده ایمن از اینترنت و چگونگی نظارت بر فعالیت‌های کودکان در اینترنت است.

به نظر می رسد برای دستیابی به سطح بالاتر حفاظت از کودکان در فضای مجازی پیشنهادات زیر کارساز باشد:

• راهکارهای آموزشی به صورت گسترده و همه گیر برای کودکان، والدین و عموم پیاده سازی شود.
• روش‌های شناسایی و گزارش دهی به صورت گسترده در پلتفرم‌های داخلی ایجاد و روش‌های موجود در پلتفرم‌های خارجی اطلاع رسانی شود.
• ایجاد محدودیت در سرویس بیشتر از روش‌های جبری محدودیت در سطح ارائه دسترسی مد نظر قرار گیرد.
• تجربیات موفق سایر کشورها بومی سازی و اجرایی شود.
• مشوق‌های گسترده برای تولید محتوای مناسب کودکان ایجاد شود.
• یک نهاد مستقل مسئولیت این مهم را در سطح ملی عهده دار شود.

انتهای پیام