چرا تشکیل مرکز ملی فضایی لازم است؟

حجت الاسلام حسن روحانی، رییس جمهور، اواخر آذر ماه سال جاری طی یک ابلاغیه از سورنا ستاری معاون علمی و فناوری خود، درخواست کرده است تا یک نهاد بالادستی تحت عنوان «مرکز ملی فضایی» را با هدف هماهنگی، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت و با استفاده از ظرفیت‌های قانونی مربوطه به مراکز عالی تحقیقاتی با رعایت قوانین و مقررات مربوطه ایجاد کند. وی همچنین از تمامی وزارت‌خانه و نهادهای مربوطه خواسته است تا در اجرای این ابلاغیه، همکاری‌های لازم را با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری داشته باشند.

پس از این اتفاق، ماجرای لغو «ابلاغیه غیرقانونی دولت قبلی در زمینه سازمان فضایی ایران» توسط دولت تدبیر و امید بر سر زبان‌ها افتاد. در حالی که تصمیم دولت برای تغییر ساختار سازمان فضایی ایران نهایی نشده است، در این میان رسانه‌های مخالف دولت با انتشار مطالبی به انتقاد از رییس جمهور پرداخته و وی را متهم به نابودی یکی از مراکز اقتدار علمی کشور کرده‌اند.

از طرفی کارشناسان اعتقاد دارند در حالی که وضعیت فضایی کشور مدت‌هاست در حالت بلاتکلیفی قرار دارد، اجرای صحیح و کارشناسی شده ابلاغیه رییس جمهور می‌تواند امیدهای فضایی کشور را دوباره زنده کند.  

اقدام غیر قانونی دولت قبل

حدود ۱۱ سال پیش طی مصوبه ۶۸۱۵۹ مجلس شورای اسلامی سازمان فضایی ایران به عنوان یک نهاد زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با اهدافی در زمینه فعالیت در مجامع بین‌المللی، ترویج و توسعه فرهنگ فضایی و مخابرات فضایی تاسیس شد.

حدود هفت سال پس از تاسیس (۱۳۸۹)، دولت وقت طی یک ابلاغیه«سازمان فضایی (با زیرمجموعه‌های پژوهشکده تحقیقات فضایی و مرکز فضایی البرز)» را با «پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» و «پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی» ادغام کرد. همچنین این سازمان از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا و اداره آن مستقیما به نهاد ریاست جمهوری واگذار شد.

ابلاغیه دولت قبل در زمینه ادغام بخش‌های مختلف ذکر شده و تشکیل یک نهاد مستقل زیر نظر نهاد ریاست جمهوری به دلیل نقض مصوبه مجلس شورای اسلامی غیرقانونی به حساب می‌آمد و به همین دلیل با انتقاد بسیاری از کارشناسان مواجه شد.

پس از آن پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان اصلی‌ترین مرکز زیرمجموعه سازمان فضایی تشکیل شد و نهادهای ادغام شده تحت عنوان شش پژوهشکده با نام‌های جدید زیر نظر این مرکز فعالیت خود را آغاز کردند.

انتقال چند صد نفر از نهادهای مختلف با تخصص‌های گوناگون و گاه غیرمربوط به یک سازمان زیر نظر نهاد ریاست جمهوری و استخدام‌های عجیب و غریب صدها نیروی کارشناس در حوزه‌های مختلف مشکلاتی را در پی داشت و صدای اعتراض بسیاری از کارشناسان از جمله کارمندان جدید سازمان فضایی بلند شد.

در چنین وضعیتی سازمان فضایی به یک ارگان فربه و با مشکلات فراوان تبدیل شد و در عین حال و به صورت موازی مسوولیت سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و اجرای امور فضایی کشور در همه زمینه‌ها را بر عهده گرفت.

ادعای رسانه های مخالف دولت چقدر صحت دارد؟

با وجود مشکلات ساختاری مختلف سازمان فضایی از بدو تاسیس دستاوردهای مهمی هم داشته است و به عنوان مثال پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی به عنوان فعال‌ترین زیر مجموعه پژوهشگاه فضایی توانسته است با تکیه بر مدیریت جوان و کارشناسان با انگیزه موفقیت‌هایی را در زمینه راکت‌های کاوش و پرتاب موجود زنده به زیر مدار بدست آورد. اما متاسفانه دولت وقت از این موفقیت‌ها استفاده ابزاری و تبلیغاتی کرد و همین امر با انتقاد کارشناسان مواجه شد.

در این که چنین فعالیت‌هایی ظرفیت‌های مناسبی را در کشور ایجاد کرده و قطعا باید از این ظرفیت‌ها با حمایت دولت، تخصیص بودجه‌های خوب و پروژه‌های مناسب به درستی استفاده شود، شکی نیست. اما به وضوح مشخص است که بر خلاف ادعای رسانه های مخالف دولت پژوهشگاه فضایی ایران تمامی دستاوردهای تاریخی کشور را در حوزه فضایی رقم نزده است. دستاوردهای تاریخی فضایی ایران توسط نهادها و سازمان‌های مختلفی از کشور رقم خورده است که سازمان فضایی ایران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و چند ارگان دیگر از بازیگران اصلی آن به حساب می‌آیند. با این که تصمیم دولت جدید در زمینه ساختار جدید فضایی کشور و به خصوص وضعیت سازمان فضایی نهایی و تصویب نشده است بر فرض لغو ابلاغیه دولت قبل باید گفت که دولت جدید در یک اقدام کارشناسی شده و با رعایت همه جوانب قصد دارد به صورت قانونی فعالیت‌های فضایی را از این وضعیت آشفته (حاصل از اقدامات غیرقانونی و غیرکارشناسانه دولت قبلی) بیرون آورده و نجات دهد.

چرا تشکیل مرکز ملی فضایی لازم است؟

بلاتکلیفی برنامه‌ها و فعالیت‌های فضایی کشور به اضافه مشکلات ساختاری سازمان فضایی ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی فضایی کشور مدت‌هاست که موجب ایجاد نارضایتی کارشناسان و فعالان فضایی کشور از جمله کارمندان سازمان فضایی شده است.

ازطرفی در حالی که پس از دو ابرقدرت‌های فضایی یعنی آمریکا و روسیه، کشورهایی مثل چین، هند و سازمان فضایی اروپا با نگاهی به اهمیت فضا و نقش آن در توسعه پایدار و افزایش کیفیت زندگی با برنامه‌های و سرمایه‌گذاری‌های خوب از این فرصت استفاده می‌کنند و همچنین کشورهای در حال توسعه به خصوص در منطقه مثل امارات متحده عربی، آذربایجان و ترکیه نیز به دلیل اهمیت فناوری فضایی فرصت را مغتنم شمرده و به صورت کلان در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند کشور ایران نیز نباید این ظرفیت موجود را نادیده گرفته و باید هرچه سریع‌تر از آن بهره ببرد.

در چنین شرایطی یک مرکز ملی فضایی با اهداف مدنظر رییس جمهور می‌تواند به عنوان یک نهاد بالادستی عمل کرده و یکی از مهم‌ترین وظایفش ایجاد هماهنگی بین همه نهادهای فضایی کشور و نظارت بر فعالیت‌های آنها باشد. همچنین این مرکز می‌تواند با برنامه‌ریزی و تعریف پروژه‌های مناسب و کاربردی و تخصیص بودجه‌ بین همه بازیگران این عرصه بلاتکلیفی موجود را برطرف کرده و به جای موازی‌کاری و رقابت نهادها بین آنها هم‌افزایی ایجاد کند. نگاه چنین مرکزی که نقش یک ارگان بالادستی را دارد می‌تواند ملی باشد و در این صورت فضا و فناوری فضایی را برای افزایش کیفیت زندگی مردم و نه تبلیغات و نمایش بخواهد. مرکز ملی فضایی می‌تواند از پتانسیل‌های موجود در نهادهای مختلف به خوبی بهره برده و رضایت حداکثری کارشناسان و مدیران فضایی کشور را جلب کند. در این حالت حتی در صورتی که پژوهشکده‌های پژوهشگاه فضایی به مجموعه‌های قبلی خود بازگردند نه تنها مشکلی پیش نمی‌آید، بلکه بسیاری از مشکلات موجود نیز که نتیجه اقدامات غیرکارشناسانه دولت قبل است حل خواهد شد. البته ایجاد چنین مرکزی نیاز به حمایت همه‌جانبه همه بخش‌ها و نهادها دارد و قطعا باید از همه بازیگران فضایی کشور مشورت تخصصی گرفته شود. همچنین رجوع به سند جامع هوافضای کشور و سند پشتیبان بخش فضایی که به دست ده‌ها نهاد و صدها کارشناس فضایی کشور تهیه و در اختیار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است خود رهنمای مناسبی برای اداره مرکز ملی فضایی خواهد بود.   

*کارشناس مهندسی هوافضا