نظام هویتبخشی فضای مجازی، نقش سازمان ثبتاحوال و چالش انحصار سامانه «هُدا»
طی ماههای اخیر، نظام هویتبخشی فضای مجازی در کشور و نقش سازمان ثبتاحوال در مدیریت دادههای هویتی با برخی انتقادات و نظرات اصلاحی کارشناسان و تشکل ها روبهرو شده است. محور اصلی این انتقادات به تمرکزگرایی، محدودیت دسترسی دستگاهها و انحصار سامانه «هُدا» مربوط میشود؛ سامانهای که قرار بود تسهیلکننده احراز هویت دیجیتال باشد، اما بنا بر اذعان متخصصان، اکنون به یکی از گلوگاههای اصلی خدمات دیجیتال کشور تبدیل شده است.
به گزارش سیتنا، هویت دیجیتال که زیرساخت اصلی بسیاری از خدمات الکترونیک از جمله بانکداری، سلامت، حملونقل و تجارت آنلاین است، در ایران عمدتاً بر پایه دادههای سازمان ثبتاحوال و سامانه هُدا شکل گرفته و این موضوع باعث وابستگی کامل خدمات دیجیتال به یک مسیر واحد شده است.
کارشناسان میگویند چنین ساختاری برخلاف الگوهای رایج جهانی است که در آن ارائهدهندگان متعدد و مدلهای چندمسیره برای احراز هویت مورد استفاده قرار میگیرد.
انتقادها از عملکرد ثبتاحوال
سازمان ثبتاحوال کشور بهعنوان مرجع رسمی دادههای هویتی، نقش مهمی در احراز هویت دیجیتال دارد. با این حال، برخی کارشناسان و کسبوکارها طی ماههای اخیر مشکلات زیر گزارش را دادهاند:
۱. محدودیت دسترسی و بروکراسی پیچیده
فرایند اخذ مجوز استفاده از سرویسهای برخط ثبتاحوال برای برخی سازمانها «زمانبر و دشوار» توصیف شده است.
۲. هزینهبر بودن سرویسها و نبود شفافیت در مدل قیمتگذاری
برخی فعالان بخش خصوصی معتقدند مدل مالی ارائه خدمات هویتی «شفاف و قابل پیشبینی» نیست.
۳. قطعیهای مکرر و کاهش کیفیت سرویسهای برخط
گزارشهایی از قطع شدن سرویسها وجود دارد که موجب اختلال در خدمات بانکی، دولت الکترونیک و سامانههای عمومی شده است.
۴. استفاده محدود از ظرفیت کارت هوشمند ملی
با وجود توسعه گسترده کارت هوشمند ملی، زیرساخت امضای دیجیتال آن بهطور کامل عملیاتی نشده و بخش مهمی از ظرفیت آن استفاده نمیشود.
سامانه هُدا؛ از درگاه واحد تا نقطه انحصار
سامانه «هُدا» که بهعنوان حلقه واسط میان دستگاهها و ثبتاحوال معرفی شده، اکنون در مرکز انتقادات فعالان حوزه دیجیتال قرار دارد.
انتقادهای مطرحشده درباره این سامانه شامل موارد زیر است:
۱. انحصار در مسیر احراز هویت
به گفته کارشناسان، بسیاری از دستگاهها مجبورند تنها از طریق هُدا به دادههای هویتی دسترسی داشته باشند و این موضوع رقابت و تنوع ارائهدهندگان خدمات هویتی را حذف کرده است.
۲. ابهام در مالکیت و نظارت
بنا بر این گزارش، مشخص نیست نظارت دقیق بر سامانه هُدا برعهده کدام نهاد است و دادههای عبوری در آن چگونه مدیریت میشود.
۳. ریسکهای امنیتی ناشی از تمرکز
تمرکز فعالیتهای احراز هویت در یک سامانه واحد خطر ایجاد اختلالات و توقف خدمات حیاتی را افزایش میدهد.
۴. تأثیر بر کیفیت خدمات
برخی ناظران اعلام کردهاند که وجود تنها یک مسیر برای احراز هویت سرعت و کیفیت ارائه خدمات دیجیتال را کاهش داده است.
پیامدهای ساختار فعلی
گزارشهای دریافتی نشان میدهد ساختار فعلی نظام هویتبخشی پیامدهایی از جمله:
• کندی در توسعه دولت الکترونیک
• کاهش کارآمدی خدمات بانکی و عمومی
• ایجاد محدودیت برای کسبوکارهای نوآور حوزه hIdentity / KYC
• افزایش ریسکهای امنیتی در سطح ملی
را به همراه داشته است.
پیشنهادهای کارشناسان برای اصلاح شرایط
برخی کارشناسان مجموعهای از پیشنهادها را برای بهبود وضعیت مطرح کردند:
۱. رفع انحصار و ورود ارائهدهندگان متعدد هویت دیجیتال
متخصصان معتقدند فضای هویت دیجیتال باید مانند سایر کشورها چندبازیگری و رقابتی شود.
۲. تعریف نقش روشن برای ثبتاحوال
ثبتاحوال باید بهطور شفاف بهعنوان «مرجع داده» عمل کند و نقش «مجری انحصاری» را ایفا نکند.
۳. ارتقای شفافیت و تدوین قواعد دسترسی
انتشار عمومی قواعد دسترسی، قیمتگذاری و معماری فنی میتواند اعتماد دستگاهها و کسبوکارها را بهبود دهد.
۴. توسعه مسیرهای جایگزین احراز هویت
از جمله:
• احراز هویت بانکی
• سامانههای مبتنی بر اپراتور
• کیفپول هویت دیجیتال
• امضای الکترونیک
نتیجه گیری
با وجود تأکید دولت بر توسعه دولت هوشمند، بررسیها نشان میدهد که تمرکز در نظام هویتبخشی و انحصار سامانه هُدا با انتقادات مواجه است.
کارشناسان معتقدند اصلاح معماری فعلی و ایجاد تنوع در مسیرهای احراز هویت، میتواند امنیت، کیفیت و پایداری خدمات دیجیتال را افزایش دهد و مسیر تحول دیجیتال کشور را هموارتر کند.
انتهای پیام
افزودن دیدگاه جدید