نقش شبکه ملی اطلاعات در گذر از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال؛ با تأکید بر ژئواکونومی و آمادگی هوش مصنوعی
دکتر داوود ادیب در یادداشت ارسالی برای سیتنا، نوشت:
اقتصاد جهانی در حال عبور از الگوهای سنتی مبتنی بر منابع فیزیکی، انرژی و نیروی کار ارزان به سمت اقتصادی مبتنی بر داده، پلتفرم، هوشمندی و نوآوری دیجیتال است. در این گذار تاریخی، زیرساختهای ارتباطی و دادهای نهتنها نقش تسهیلگر، بلکه نقش پیشران اصلی رشد اقتصادی، افزایش بهرهوری و ارتقای جایگاه ژئواکونومیک کشورها را ایفا میکنند.
در چنین چارچوبی، «شبکه ملی اطلاعات» بهعنوان یکی از مهمترین راهبردهای زیرساختی کشور، میتواند نقشی تعیینکننده در عبور نظام اقتصادی ایران از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال و دادهمحور داشته باشد؛ مشروط بر آنکه جایگاه، مأموریت و کارکرد آن بهدرستی تبیین و در سیاستگذاریهای کلان کشور تثبیت شود.
۱. اقتصاد سنتی و محدودیتهای ساختاری آن
اقتصاد سنتی ایران طی دهههای گذشته عمدتاً متکی بر منابع طبیعی، صادرات خام، زنجیرههای ارزش کوتاه و بهرهوری محدود بوده است. این الگو، در برابر شوکهای بیرونی، تحریمها و تحولات فناوری، آسیبپذیری بالایی دارد و ظرفیت محدودی برای خلق ارزش افزوده پایدار ایجاد میکند.
در مقابل، اقتصاد دیجیتال با تکیه بر داده، اتصال، پلتفرم و هوش مصنوعی، امکان افزایش بهرهوری، کاهش هزینههای مبادله، توسعه کسبوکارهای نوآور و شکلگیری بازارهای جدید را فراهم میسازد. نقطه اتصال این دو الگو، زیرساخت دیجیتال ملی است؛ جایی که شبکه ملی اطلاعات میتواند نقش محوری ایفا کند.
۲. شبکه ملی اطلاعات بهعنوان زیرساخت گذار اقتصادی
شبکه ملی اطلاعات در ماهیت خود صرفاً یک شبکه ارتباطی نیست، بلکه بستری برای شکلگیری خدمات دیجیتال، اقتصاد پلتفرمی، دولت هوشمند، تجارت الکترونیکی، خدمات مالی نوین و زیستبوم نوآوری محسوب میشود. بدون وجود یک زیرساخت پایدار، امن، مقیاسپذیر و قابل اتکا، گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال عملاً امکانپذیر نخواهد بود.
با این حال، در سالهای گذشته، تمرکز ناکافی بر تبیین این کارکردهای اقتصادی و توسعهمحور، موجب شده است که شبکه ملی اطلاعات کمتر بهعنوان موتور تحول اقتصادی دیده شود و بیشتر در چارچوبی محدود و بعضاً نادرست مورد ارزیابی قرار گیرد.
۳. چالشهای ادراکی و نهادی در مسیر تحول
بخشی از موانع ایفای نقش اقتصادی شبکه ملی اطلاعات، به شکلگیری برداشتهای ناصحیح در افکار عمومی و حتی در سطوح تصمیمگیری بازمیگردد. در برخی دورهها، روایت غالب از این شبکه، آن را از یک زیرساخت توانمندساز اقتصادی به مفهومی محدودکننده تقلیل داد؛ امری که موجب کاهش همراهی اجتماعی و مشارکت فعال بخش خصوصی شد.
از سوی دیگر، خلأ متولیگری منسجم، ناپایداری در سیاستگذاری و غلبه برخی رویکردهای افراطی در تنظیمگری، مانع از آن شد که شبکه ملی اطلاعات بهعنوان ستون فقرات اقتصاد دیجیتال کشور بهدرستی توسعه یابد.
۴. پیوند شبکه ملی اطلاعات با اقتصاد داده و هوش مصنوعی
در اقتصاد دیجیتال نوین، داده بهعنوان منبع راهبردی شناخته میشود و هوش مصنوعی ابزار اصلی تبدیل داده به ارزش اقتصادی است. بر اساس گزارش شاخص آمادگی دولتها برای هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۵ (Oxford Insights)، کشورهایی موفقتر بودهاند که بهطور همزمان در سه لایه سیاستگذاری، سرمایه انسانی و زیرساخت دیجیتال سرمایهگذاری کردهاند.
در این میان، زیرساخت شبکهای و دادهای، نقشی پایهای در امکانپذیر شدن کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت، خدمات، کشاورزی، سلامت و حکمرانی و تمامی حوزه ها ایفا میکند. شبکه ملی اطلاعات، در صورت همراستاسازی با این نیازها، میتواند بستر شکلگیری اقتصاد دادهمحور و کاهش شکاف میان توان علمی و بهرهبرداری اقتصادی از هوش مصنوعی در کشور باشد.
انتهای پیام