محمدعلی یوسفی زاده، مدیرعامل شرکت آسیاتک در یادداشت ارسالی برای سیتنا آورده است:

۱) انحصار ساختاری ذاتی در زیرساخت شبکه ثابت

در ایران، برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، لایه دسترسی ثابت (Local Loop) تقریباً به‌طور کامل در اختیار یک مجموعه است: شرکت مخابرات ایران.

مالکیت یکپارچه دسترسی + انتقال + تجهیزات فعال باعث شده مخابرات نقش همزمان زیرساخت‌دار، رقیب تجاری و تنظیم‌کننده غیررسمی را داشته باشد.

این ترکیب، از منظر تنظیم‌گری، غیرقابل دفاع و از نظر رقابتی خانمان‌برانداز است، زیرا:

• مخابرات می‌تواند به‌صورت مستقیم تعیین کند چه کسی سرویس بدهد و چه کسی ندهد.
• UNSPها که باید از همین شبکه استفاده کنند، در هر مرحله به “اجازه” مخابرات نیاز دارند.
• هرگونه توسعه بازار پهن‌باند ثابت، ذهنی و سلیقه‌ای به نفع مخابرات پیش می‌رود.

در الگوی جهانی، چنین ساختاری فقط با تفکیک وظایف (Functional Separation) یا تبدیل Local Loop به یک Utility عمومی حل می‌شود؛ اما در ایران این تفکیک حتی روی کاغذ هم کامل اجرا نشده.

۲) مخابرات به‌طور سیستماتیک UNSPها را رقیب می‌بیند، نه شریک

در نگاه مخابرات، UNSPها:

• مشارکت‌کننده نیستند؛
• توسعه‌دهنده بازار نیستند؛
• مشتری عمده‌فروشی نیستند؛ بلکه تهدید سهم بازار محسوب می‌شوند.

نتیجه این نگاه:

• همکاری تبدیل به رقابت ناسالم می‌شود.
• کمترین منابع شبکه به دیگران تخصیص می‌یابد.
• کیفیت سرویس و زمان ارائه برای مشتری مخابرات بهتر از مشتری UNSP است.

این تضاد منافع باعث می‌شود مخابرات عملاً تمام الزامات رگولاتوری را با حداکثر مقاومت اجرا کند یا به‌صورت فرمالیته پیش ببرد.

۳) سواستفاده از موقعیت مسلط (Abuse of Dominance)

در ادبیات جهانی رقابت، مخابرات رفتارهایی دارد که در دسته "سوءاستفاده کلاسیک از انحصار" قرار می‌گیرد:

الف) محدودسازی دسترسی (Refusal to Supply)

هرجا امکان‌پذیر باشد، مخابرات دسترسی UNSPها به پورت، مسیر یا امکان را:

• کند می‌کند
• پیچیده می‌کند
• یا کاملاً متوقف می‌کند

درحالی‌که همان سرویس برای مشتری خود بلافاصله فعال می‌شود.

ب) تاخیر عمدی (Strategic Delays)

تاخیر در provisioning، تمدید قراردادها، تحویل لینک، رفع خرابی، تخصیص پورت و ...

این تاخیرها به‌صورت سیستماتیک رخ می‌دهد و تاثیر آن:

• افزایش هزینه UNSP
• کاهش رضایت مشتری
• منتقل‌شدن سهم بازار به مخابرات

ج) قیمت‌گذاری غیرمنصفانه

مخابرات بارها تعرفه‌ها را طوری تنظیم کرده که:

• UNSP سود واقعی نداشته باشد
• فضای رقابت قفل شود
• مشتری به‌سمت اپراتور غالب هدایت شود

در دنیا این رفتار دقیقاً مصداق Abuse of Dominance است.

۴) اجرا نکردن مقررات، یا اجرای گزینشی و تحریف‌شده

رگولاتوری ایران مقررات پیشرفته‌ای تصویب کرده (Bitstream، FNR، Portability، Unbundling).

اما مشکل اصلی اینجاست:

مخابرات تصمیم می‌گیرد کدام مقرره عملیاتی شود و کدام نشود.

در نتیجه:

• بسیاری از مقررات حیاتی روی کاغذ می‌مانند.
• طرح‌ها مانند FNR که می‌توانست تحول ایجاد کند، عملاً خنثی شد.
• مقرراتی مانند بیت‌استریم به شکل محدود و کنترل‌شده و با کیفیت پایین اجرا می‌شود.

این یعنی مخابرات عملاً خود رگولاتور ثانویه کشور شده است.

۵) آسیب اقتصادی، فنی و اعتباری به کل اکوسیستم

این رفتارها فقط رقیب را نمی‌زند — کشور را متضرر می‌کند:

۱) توسعه فیبر نوری کند می‌شود

چون انگیزه سرمایه‌گذاری برای UNSPها از بین می‌رود.

۲) مشترک نهایی ناراضی می‌شود

چون خدماتی که می‌توانست بهتر باشد، قربانی انحصار و محدودیت می‌شود.

۳) نابرابری در بازار به بی‌اعتمادی تبدیل می‌شود

اپراتورهای کوچک و متوسط انگیزه ورود و نوآوری پیدا نمی‌کنند.

۴) شبکه ملی اطلاعات ضربه می‌خورد

زیرا توسعه پهن‌باند ثابت بدون رقابت واقعی پایدار نیست.

۶) تضاد منافع رسمی با ساختار ملی

در هیچ کشور موفقی، اپراتور مالک زیرساخت اجازه ندارد:

• کیفیت رقبا را پایین بیاورد
• مشتری را مجبور به استفاده از سرویس خودش کند
• زیرساخت عمومی را ابزار رقابت کند

اما در ایران:

• ساختار مالکیت
• ساختار تصمیم‌گیری
• وابستگی‌های مدیریتی

باعث شده مخابرات عملاً در برابر قوانین بالادستی پاسخگو نباشد.

این وضعیت یک چالش حکمرانی است نه فقط یک اختلاف فنی.

۷) پیامد نهایی: رقابت ظاهری، انحصار واقعی

بازار اینترنت ثابت ایران ظاهراً چند اپراتوری است، اما در عمل:

• مخابرات تنها اپراتور دارای امکان واقعی سرویس‌دهی در اغلب نقاط است.
• سایر اپراتورها فقط تا جایی می‌توانند فعالیت کنند که مخابرات اجازه بدهد.
• بازار ثابت، برخلاف موبایل، رقابتی نیست و سهم مخابرات ذاتاً محافظت‌شده است.

این یعنی بازار به‌صورت ساختاری طراحی شده تا رقابت شکست بخورد.

جمع‌بندی تحلیلی

مشکلات UNSPها ناشی از خطاهای اجرایی نیست؛ از کلیت معماری حکمرانی و ساختاری شبکه ثابت ایران سرچشمه می‌گیرد.

مخابرات ایران در نقش مالک زیرساخت + اپراتور تجاری + تصمیم‌گیر فنی، یک زنجیره ۳لایه را انحصاری مدیریت می‌کند.

این وضعیت در تمام دنیا تنها با تفکیک مالکیت/وظایف، واگذاری زیرساخت یا ایجاد wholesale-only operator اصلاح می‌شود.

تا زمانی که زیرساخت محلی در انحصار مخابرات باشد، UNSPها هیچ‌گاه نمی‌توانند بازیگر واقعی بازار شوند.

انتهای پیام