به گزارش سیتنا، دکتر مهدی ادیبان، مدیرعامل بنیاد توسعه گردشگری پایدار طی یادداشتی در ادامه طرح مباحث پیرامون مناطق آزاد نوشت:

حادثه جنگ ۱۲ روزه ایران با اسراییل و حامیان غربی اش و دفاع جانانه فرزندان ایران در برابر حملات دشمنان، درس ها و نکات بسیاری در بر دارد، این روزها صاحبان تجربه و دانش به فراخور حوزه تخصصی خود به واکاوی و ارزیابی ابعاد مختلف جنگ می پردازند. 

مناطق آزاد به عنوان یکی از مهمترین نهادهای اقتصادی در ایران از تاثیرات این حادثه مهم فارغ نیست، چنانکه در مدیریت شرایط پس از جنگ و رفع آسیب های ناشی از آن نیز می تواند نقش چشم گیری ایفا نماید. 

مهمترین مزیت مناطق آزاد که تاکنون جدی گرفته نشده و مدیران مناطق نتوانسته اند از آن ظرفیت بهره ببرند موقعیت بین المللی مناطق در گسترش مناسبات با کشورهای همجوار است. در هر یک از مناطق مرزی ایرانیان در دو سوی مرز مشترکات زیادی دارند. تا جاییکه اغلب اعضای یک خانواده در دو طرف مرز و شهرهای اطراف سکونت دارند. نکته قابل توجهی که در مناطق آزاد کمتر مورد نظر بوده است، اینکه پراکندگی مناطق آزاد در نقاط مختلف کشور و در مجاورت مرزها از مزیت های قابل توجه این مناطق محسوب می شود. دسترسی به کشورهای همسایه از یکسو و مراکز صنعتی و اقتصادی داخل کشور از سوی دیگر تاثیر این مناطق را در گسترش مناسبات اقتصادی مضاعف می کند.

اگرچه مناطق آزاد فی نفسه کارکردهای اقتصادی دارند، اما دو کارکرد دیگری که در سه دهه سابقه فعالیت این مناطق کمتر طرف توجه بوده است نقش اجتماعی و گسترش روابط و تعاملات بین المللی است. 

تسهیل در تردد اتباع کشورهای همجوار به مناطق آزاد در کنار اختیارات سازمان های مناطق آزاد در برقراری ارتباط و مراودات با کشورهای همسایه از مهمترین ظرفیت هایی هستند که مناطق آزاد در اختیار دارند.

نقش اجتماعی مناطق آزاد

منظور از نقش اجتماعی ارتقا مناسبات و نزدیک شدن اصناف و تشکل ها و گروه های مختلف اهالی دو سوی مرز است. استفاده از مشترکات زبانی و فرهنگی از جمله راه هایی است که می تواند به نزدیک تر شدن جوامع همسایه کمک کند. واقعیت این است که غفلت از فعالیت های فرهنگی و تبلیغات منفی موجب شده است تا در طول دهه های اخیر شناخت متقابل ایرانیان و کشورهای همسایه کاهش یابد تا جایی که نقاط تمایز که بسیار اندک و محدود بوده اند در جایگاه برجسته تر از نقاط اشتراک فراوان قرار گرفته اند و همین فاصله ها تا سطوح عالی در روابط دو کشور تاثیر منفی خود را برجای می گذارد در حالیکه تمرکز بر نقش اجتماعی مناطق آزاد می تواند ضعف ها و غفلت ها را به فرصت تبدیل کند. در سال های اخیر با تمرکز بر صنعت گردشگری و تلاش در جهت جذب گردشگران کشورهای همسایه قدم های ارزشمند برداشته شده است هر چند تا نقطه مطلوب فاصله زیاد است.

توسعه روابط بین المللی نیز بعد دیگری از این ماموریت است، قانون چگونگی اداره مناطق آزاد به سازمان ها و اعضای هیات مدیره مناطق اجازه داده است تا با کشورهای همجوار تماس ها و ارتباطات خود را برقرار نمایند.

در کشورهای جنوبی و حاشیه خلیج فارس مشترکات فرهنگی و قومی با سواحل شمالی و هموطنان ساکن در استان های هرمزگان بوشهر سیستان و بلوچستان و فارس ایران وجود دارد، همچنین مناطق آزاد ماکو و ارس با کشورهای منطقه قفقاز مشترکات زیادی دارند همین مناسبات در مناطق آزاد جدید التاسیس غرب و شمال و شرق کشور وجود دارد.

برای مثال منطقه آزاد چابهار در ایجاد مراودات اهالی استان های سیستان و بلوچستان از یکسو با کشورهای پاکستان و عمان و دیگر کشورهای جنوب خلیج فارس موقعیت ممتازی است.

این مناسبات علاوه بر اینکه می تواند زیربنایی مستحکم در روابط اقتصادی و تجاری ایجاد کند مقدمات توسعه روابط ملی و حتی ایجاد پیمان های منطقه ای را نیز فراهم می آورد.

با تاسف واقعیت این است که علیرغم اهمیت این موضوع و نقش راهگشایی که می تواند در رفع محدودیت های تجاری کشور ایفا نماید، فاقد اولویت در دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و حتی سازمان های مناطق بوده است.

اگرچه دیپلماسی عمومی و اجتماعی با تکیه بر مناطق آزاد می تواند عرصه های ناگشوده ای را در برابر فعالان اقتصادی باز کند تحرک و فعالیت سازمان های مناطق به عنوان نمایندگان دولت در عرصه دیپلماسی رسمی نیز ظرفیت های نهفته را شکوفا خواهد ساخت.

جنگ ۱۲ روزه، همچنانکه قابلیت های فرزندان این سرزمین را به منصه ظهور رساند و برابر چشم همگان قرار داد، از سوی دیگر نیز فرصت ها و عرصه های مورد غفلت را یاداوری کرد.

بازنگری در اولویت ها و سازوکارها

بازنگری در نقش و کارکردهای مناطق آزاد از ضروری ترین کارهایی است که مدیران ذیربط پیش رو دارند.

از مهمترین ماموریت هایی که در تاریخچه مدیریت این بخش اثر روشنی از پیگیری یا اهتمام به آن دیده نمی شود امور بین الملل و گسترش روابط با همسایگان یا کشورهایی است که مناطق آزاد اهداف مشترکی در موضوعات اقتصادی تجاری یا فرهنگی تعریف کنند.

اگرچه دیدارها و جلسات با هیات های خارجی به بهانه های مختلف برگزار می شود اما نمی توان بر یک نمونه انگشت گذاشت که در دیپلماسی منطقه ای و اقتصادی ایران اثر برجسته ای منجر شده باشد و باری از دوش اقتصاد کشور کم کرده باشد. 

قانون چگونگی اداره مناطق آزاد و مقررات مرتبط با آن دست مناطق را برای مراودات باز گذاشته است و البته در دوره های مختلف مدیریتی ، تلاش هایی در این زمینه صورت گرفته است، اما همچون بسیاری از دیگر حوزه ها، مدیریت های کوتاه مدت باعث عدم پیگیری و آثار قابل توجه می شود.

عرصه بین الملل و کار دیپلماتیک مستلزم ممارست، پیگیری و صبر راهبردی است تا به نتایج ارزشمند منجر شود. در حالیکه مناطق آزاد اتفاقا در همین نقطه نقص دارند و همین نقص جدی موجب شده تا فرصت ها و قابلیت های متعددی که در مناطق وجود دارد و می تواند نقطه عطفی در دیپلماسی منطقه ای تبدیل شود را عقیم و بلا اثر می سازد.

از جمله راهکارهایی که شاید بتواند سازمان های مناطق را در ماموریت های بین المللی به تحرک وادارد کند اولا ایجاد سازوکارهایی در سطح شورایعالی است تا با اولویت بخشی به این موضوع در سطح سازمان های مناطق، اهداف و برنامه های مشخص را از آنها مطالبه نماید.

دومین راهکاری که در بسیاری از کشورها به نتیجه رسیده و می تواند مدل موفقی برای مناطق آزاد باشد همکاری و برون سپاری بخشی از فعالیت های اجتماعی و بین المللی به  سازمان های غیردولتی، دانشگاه ها و تشکل های نخبگانی است.

علاقمندان و فعالان عرصه بین الملل از ظرفیت های ارزشمندی هستند که در میان دانشگاهیان، تحلیل گران رسانه ای و روزنامه نگاران، دیپلمات ها و بسیاری از افرادی که با انگیزه های فرهنگی و تجاری تلاش های متفرقه ای را در جهت نزدیک تر شدن مناسبات دو کشور انجام می دهند آماده همکاری هستند؛ ایجاد نهادهای مطالعاتی، گروههای دوستی و مراکز فرهنگی و تجاری در مناطق آزاد بر پایه تشکل های غیردولتی، راهکار کارآمدی است که می تواند فعالیت های بین المللی را از فراز و نشیب های مدیریتی دور نگه دارد.

در یادداشت های بعدی به ابعاد دیگری از نقش مناطق آزاد در شرایط جنگ و پساجنگ اشاره خواهد شد.

انتهای پیام