رتبه شش ایران در برخی از شاخه‌های هوش مصنوعی

به گزارش سیتنا، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارش «توسعه هوش مصنوعی (۳): ارائه تصویری از توسعه هوش مصنوعی در سطح جهان و ایران» تلاش کرده با توجه به شاخص‌های مطرح و پر استناد جهانی در حوزه هوش مصنوعی، وضعیت توسعه و کاربست این فناوری در جهان و ایران را ترسیم کند.

در ادامه این گزارش بیان شده که نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد آمریکا، چین و انگلستان در اکثر مؤلفه‌ها از قبیل تولید علم، تعداد شرکت‌های فعال، میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و اشتغال‌زایی این حوزه، در زمره کشورهای برتر قرار دارند. در عین حال، روند شناخت و آگاهی از آثار ‌به‌کارگیری هوش مصنوعی نیز بین مردم جوامع مختلف در سطح جهان به تدریج در حال افزایش است و تعداد متوسط افرادی که فکر می‌کنند مزایای این فناوری بیش از معایب آن است با تعداد افرادی که برعکس آن را معتقدند برابر است.

در ادامه این گزارش تصریح شده که با توجه به شاخص‌های مختلف رتبه‌بندی و ارزیابی تولیدات علمی کشورها، ایران در برخی شاخه‌ها از فناوری هوش مصنوعی نظیر شبکه‌های عصبی در جایگاه ششم جهان قرار دارد اما از منظر تأمین زیرساخت‌های اولیه پردازش، سرمایه‌گذاری دولت و جذب سرمایه بخش خصوصی در هوش مصنوعی و نیز اشتغال نیروهای متخصص در جایگاه مطلوبی قرار ندارد.

در جمع بندی بخش ابتدایی گزارش آمده که به‌منظور توسعه سریع هوش مصنوعی در کشور پیشبرد اقدام‌هایی همچون تبیین شفاف وضعیت موجود و برنامه‌ریزی برای آینده، تأمین زیرساخت‌های فنی مورد نیاز از طریق همکاری بین بخش خصوصی و دولتی، تمرکز بر تقویت پژوهش‌های هدفمند تقاضا محور در کشور، تأمین مالی و جذب سرمایه برای توسعه هوش مصنوعی و حمایت از کسب‌وکارهای نوپا در کوتاه‌مدت با هدف جذب و نگهداشت متخصصین این حوزه بسیار ضروری است و ایجاد زیرساخت‌های قانونی می‌تواند ضمانت اجرای تحقق این اقدام‌ها را فراهم سازد.

در بخش یافته های کلیدی گزارش هم بیان شده که بخش قابل توجهی از پژوهش و تولید علم در حوزه هوش مصنوعی در جهان توسط مراکز و مؤسسه‌های دانشگاهی صورت می‌گیرد (به‌طور متوسط ۷۸ درصد) و سهم بخش صنعتی و دولتی در این زمینه به‌ترتیب ۱۰ و ۸ درصد است چین، آمریکا، هند، ژاپن و انگلستان، پنج کشور برتر دنیا در تولید مقالات علمی هوش مصنوعی در بازه زمانی ۲۰۲۳-۱۹۹۶ هستند.

در ادامه همین بخش توضیح داده شده که آمریکای شمالی رکورددار تعداد شرکت‌های فعال در هوش مصنوعی جهان است، این میزان دو برابر مجموع تعداد شرکت‌های فعال این حوزه در اروپاست. در بازه ۱۰ساله (۲۰۲۳-۲۰۱۳) آمریکا با ۵۵۰۹ شرکت و پس از آن چین با ۱۴۴۶ و انگلستان با ۷۲۷ شرکت فعال هوش مصنوعی دارای بیشترین تعداد شرکت در این حوزه بودند.

در ادامه این گزارش با اشاره به وضعیت آمریکا آمده که در در آمریکا در بازه ۱۰ساله (۲۰۲۳-۲۰۱۳) در میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی با بیش از ۳۳۵ میلیارد دلار پیشتاز است. چین بعد از آمریکا با ۱۰۴ و انگلستان با ۲۲ میلیارد دلار در رتبه‌های بعدی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی قرار گرفته‌اند. بااین‌حال در دو سال گذشته، میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی چین در هوش مصنوعی کاهش‌یافته و حتی از اروپا نیز کمتر شده که می‌تواند ناشی از سیاست‌های کلان چین در حوزه فناوری و یا اثر بازدارندگی قوانین و مقرراتی باشد که به‌طور خاص در حوزه هوش مصنوعی در این کشور به تصویب رسیده است.

در بخش یافته به وضعیت کشورمان هم اشاره شده و ذکر شده که کشورما براساس پایگاه استنادی سایماگو، در این بازه زمانی ۲۰۲۳ -۱۹۹۶ در جایگاه پانزدهم هوش مصنوعی جهان قرار دارد و براساس طبقه‌بندی شاخه‌های فناوری هوش مصنوعی به استناد وب آو ساینس در حوزه شبکه‌های عصبی در رتبه شش جهانی قرار دارد.

ادامه گزارش به وضعیت نظام دانشگاهی ما در حوزه هوش مصنوعی اشاره دارد و در این بخش می خوانیم که در حال حاضر، مقطع کارشناسی هوش مصنوعی وجود ندارد اما دانشگاه‌های کشور در مقاطع تکمیلی اقدام به پذیرش دانشجو در گرایش هوش مصنوعی با عنوان «علوم کامپیوتر گرایش محاسبات نرم و هوش مصنوعی» و «مهندسی کامپیوتر گرایش هوش مصنوعی و رباتیک» برای مقطع ارشد و «محاسبات نرم و هوش مصنوعی» ذیل رشته علوم و مهندسی کامپیوتر و «رایانش و هوش مصنوعی» ذیل رشته علوم شناختی و اعصاب شناختی در مقطع دکتری کرده‌اند.

در گزارش مرکز پژوهش ها ذکر شده که براساس آمار ارائه شده توسط سازمان سنجش، نظام دانشگاهی کشور در سال ۱۴۰۲ در مقطع دکتری ۱۷۲ نفر و در مقطع کارشناسی ارشد ۱۳۵۸ نفر ظرفیت پذیرش دانشجو ذیل گرایش‌های یاد شده در بالا را داشته است.

بحث مهم دیگر سرمایه گذاری در هوش مصنوعی است که گزارش هم در این زمینه توضیحاتی دارد به این مضمون که آمار رسمی از سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی موجود نیست اما براساس مطالعات اولیه، سرمایه‌گذاری در قالب وام، تسهیلات و کمک‌های بلاعوض به برخی شرکت‌های فعال این حوزه تا ۹.۵ میلیون دلار، گزارش شده و ضرورت سرمایه‌گذاری حدود هشت میلیارد دلار تا ۱۴۱۰ تخمین زده شده است. هرچند برخی صاحب‌نظران معتقدند که برای اجرای پروژه‌های هوش مصنوعی بومی به اعتبارات بیش از میزان برآورد شده نیاز است.

در این گزارش تصریح شده که ارزش کل بازار این حوزه حدود ۱۶۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ برآورد شده که سهم شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان از آن حدود ۱۱۲۰ میلیارد تومان (۱۶۰ میلیارد تومان با نرخ تعدیل سال ۱۳۹۴) بوده که در مقایسه با ظرفیت‌های بالقوه و انتظارات آتی بسیار اندک و قابل تأمل است.

بحث سند ملی هوش مصنوعی آخرین مسئله حوزه یافته های گزارش است که در آن ذکر شده سند ملی هوش مصنوعی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در قالب یک جدول کلان، اهداف کمی توسعه هوش مصنوعی را تعیین نموده است. بااین‌حال، تصویر وضعیت موجود در این جدول، اغلب ناظر به سال‌های ۱۴۰۰ یا ۱۴۰۱ است و قسمت قابل توجهی نیز فاقد مقدار کمی است که به‌نظر می‌رسد با توجه به ابلاغ سند در تیرماه ۱۴۰۳ و تحولاتی که امکان رخداد آن در این فاصله دو‌ساله وجود داشته است، نتواند تحلیل صحیحی از چشم‌انداز و انتظارات ارائه دهد.

تبیین شفاف‌تر وضعیت موجود و برنامه‌ریزی برای آینده، ایجاد یک مرکز رصد شاخص‌های توسعه هوش مصنوعی وفق سند ملی به کمک کاروران بخش خصوصی و با نظارت سازمان ملی هوش مصنوعی، توسعه و تولید شاخص بومی سنجش توسعه هوش مصنوعی در کشور با قابلیت انطباق و مقایسه با شاخص‌های جهانی رتبه‌بندی و تأمین مالی و جذب سرمایه برای توسعه هوش مصنوعی از پیشنهادات مطرح شده در این گزارش است.

در ادامه بخش پیشنهادات ذکر شده که ایجاد یک صندوق ملی اختصاصی با مشارکت دولت و سرمایه بخش خصوصی با هدف توسعه لایه‌های عمیق هوش مصنوعی، توسعه خدمات پایه و کاربردی هوش مصنوعی و اجرای تکالیف و تعهدات دولت، تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز از طریق همکاری بین بخش خصوصی و دولت، استفاده از ظرفیت اپراتورهای داده برای یکپارچه‌سازی داده‌های بخشی و تسهیل دسترسی توسعه‌دهندگان به داده و تأمین سریع تجهیزات، پردازنده‌ها و سخت‌افزارهای اختصاصی هوش مصنوعی و ایجاد مرکز ملی پردازش سریع با ظرفیت یک اگزافلاپس ویژه طرح‌های هوش مصنوعی از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

در این گزارش پیشنهادات دیگری هم مطرح شده که در توضیح آن ها می خوانیم که حمایت از ظرفیت‌های خُرد پردازشی کشور برای تأمین زیرساخت پردازش اشتراکی با ظرفیت پنج اگزافلاپس، بهره‌گیری از توان بخش خصوصی برای راه‌اندازی نیروگاه‌های کم‌توان و توزیع شده برای تأمین انرژی مورد نیاز پردازش با حجم بالا، تمرکز بر تقویت پژوهش‌های هدفمند تقاضامحور در کشور و فراهم کردن زیرساخت‌های داده‌های باز برای تسهیل و تقویت دسترسی پژوهشگران ضروری است که در دستور کار قرار گیرد.

دو پیشنهاد دیگر هم مرکز پژوهش ها مطرح کرده است. نگهداشت نخبگان و متخصصان هوش مصنوعی با ایجاد انگیزه‌های لازم در مسیر حمایت از شرکت‌های خُرد و کوچک و متوسط هوش مصنوعی و تعریف پروژه‌های کوچک‌مقیاس در صنایع مبتنی‌بر حل مسائل واقعی صنعت و برمبنای نقشه راه ترسیم‌ شده در سازمان ملی هوش مصنوعی با حمایت این سازمان و توسط این دو پیشنهاد هستند.

انتهای پیام