مهارت ICT مورد نیاز معلمان و دانش آموزان

سیتنا - روش تحقیق از نظر شیوه گردآوری اطلاعات توصیفی (پیمایشی) و از نظر هدف کاربردی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دبیران و دانش­آموزان مدارس متوسطه شهر تهران بوده است که مطابق با جدول مورگان، تعداد 370 دبیر و 384 دانش­آموز به عنوان نمونه از طریق روش نمونه‌گیری خوشه­ای چند مرحله­ای و تصادفی طبقه­ای ساده از بین جامعه آماری انتخاب گردیده است. ابزار گردآوری داده­ها، پرسشنامه محقق ساخته 38 گویه­ای با ضریب آلفای 81/0 در طیف 5 درجه­ای لیکرت بوده است. داده­های گردآوری شده به کمک روش­های آمار توصیفی و استنباطی همچون آزمون tتک گروه، tبرای دو گروه مستقل، تحلیل واریانس و توکی از طریق نرم­افزار آماری SPSSو Excelمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بدست آمده نشان داد که معلمان و دانش­آموزان به طور مشترک معتقدند که برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا حد زیادی به چهار مهارت فنی، شناختی، نگرشی و ارتباطی نیاز دارند. همچنین، برداشت آنان از مهارت­ها و صلاحیت­های مورد نیاز برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری برحسب متغیرهای زمینه­ای تحقیق (آشنایی با زبان انگلیسی، آشنایی با کامپیوتر، جنسیت و پایه تحصیلی) متفاوت است.

مقدمه

هزاره‎سوم را تحت عنوان عصر دانایی و عصر انفجار اطلاعات نامیده‎اند. آموزش و پرورش که در دوره‎های طولانی گذشته، عمده فعالیت خود را به انتقال اطلاعات و افزایش محفوظات فراگیران اختصاص داده بود (حسینی­پناه، 1382) در فضای آموزشی قرن 21، به دنبال مقوله­های سرعت، دقت، مهارت، ارتباطات، اطلاعات و فناوری­های نوین است. در این فضا؛ کلاس درس تحت عنوان سلف سرویس عمومی و مدرسه، تحت عنوان جمهوری دانش نام گرفته است که از استانداردهایی خاص پیروی می­کنند که باید در بکارگیری آنها دقت­های لازم لحاظ گردد (ترکمندی، 1389).

تجربه کشورهای جهان نشان می­دهد که نوآوری آموزشی و ایجاد تحول در نظام آموزشی و پرورشی بدون همراهی و پذیرش معلمان میسر نیست. در واقع، کانون هر تحول و اصلاحی را باید در جامعه معلمان جستجو کرد. معلم، به عنوان مهمترین رکن و منبع در سازمان آموزش و پرورش، بدون آگاهی داشتن از پیچیدگی تحولات جهانی و برخورداری از انواع دانش و مهارت­ها هرگز قادر نخواهد بود وظیفه خطیر خود را به نحو شایسته به انجام برساند. به همین دلیل، گفته شده است که در هزاره کنونی، توانایی حرفه­ای معلمان، از طریق بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری افزایش خواهد یافت (دیویس و دیویس،[2][2]1997، نقل از زمانی، 1382).

معلمانی کهاز فناوریدر تدریس استفادهمی­کنند، نه تنها نسبت به همکارانخود تعامل بیشتری دارند؛ بلکه آنان قدرت ریسک­پذیری بالایی داشته و بطور پیوسته بدنبال یادگیری مستمر و مادام­العمر دانش­آموزان خود هستند (گلاسر و هانافن،[3][3]2008: 47).

از طرف دیگر، تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به دانش­آموزان فرصت تسلط بر فناوری و خودراهبری می­دهد. در واقع، معلم با تغییر نقش خود از انتقال دهنده به تسهیل کننده می­تواند به ارائه محتوای اطلاعات به دانش­آموز بپردازد و از طرف دیگر، فعالیت­های یادگیرنده را که نتیجه آن یادگیری است، تسهیل نماید (اسلامیه، 1390). لازمه ایفای چنین نقشی، وجود معلمانی توانمند و ماهر در زمینه موضوع­های مورد تدریس و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات است تا با برخورداری از مهارت­های لازم جهت استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در فرایند تاثیرگذار یاددهی-یادگیری بتوانند از انواع فناوری­های مرتبط و متناسب با درس و محتوا بهره­مند شوند و فرایند یادگیری را اثربخش­تر و جذابتر کنند و با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند تدریس موجب شوند تا حواس بیشتری از دانش­آموزان به کار بیفتد و یادگیری بهتر صورت گیرد. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال شناسایی مهارت­ها و صلاحیت­های مورد نیاز معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری می­باشد.

با بررسی آمار و اطلاعات موجود در مورد میزان گسترش فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش کشورهای جهان درمی­یابیم که در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، برای تجهیز مدارس با امکانات گوناگونی همچون رایانه و اینترنت، برنامه­های جامعی وجود دارد (جلالی و عباسی، 1382). بطوری که در پژوهش­های مختلف همچون رایان،[4][4]1991؛ بارون[5][5]و همکاران، 1999؛ آکپان و آندری،[6][6]2000؛ آلیس[7][7]و همکاران، 2001؛ بلاک و اوستام،[8][8]2002 و واکسمن[9][9]و همکاران، 2003به اهمیت بهره­گیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری و اثربخشی آن در بهبود یادگیری به واسطه امکان شبیه سازی، شبکه آموزشی، یادگیری به کمک کامپیوتر، آزمایشگاه مجازی، کارگاه­های مجازی، هسته­های پژوهش، کار گروهی با استفاده از کامپیوتر و اینترنت، جستجو و پژوهش از طریق وب و تهیه طرح درس و ارزشیابی اشاره شده است.

کلید تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و یادگیری، صلاحیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات معلم و تجربیات اوست. مهارت معلم در آموزش، سبب تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات با فرایند یاددهی-یادگیری می‌شود، بسیاری از نوآوری‌ها در آموزش به صلاحیت حرفه‌ای معلم وابسته‌اند. تعریف یونسکو از استاندارد صلاحیت فناوری اطلاعات و ارتباطات معلم، با توجه به سیاست ملی، برنامه‌ریزی درسی، ارزشیابی، تعلیم و تربیت، سازمان، مدیریت، توسعه حرفه‌ای معلم و مهارت‌های مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات عبارت است از اینکه معلمان باید مهارت پایه عملکرد نرم‌افزار و سخت‌افزار، همچنین نرم‌افزارهای کاربردی، وب، نرم‌افزارهای ارتباطی، نرم‌افزارهای نمایشی و کاربردهای مدیریتی را بدانند. آنها باید قادر به طراحی فناوری اطلاعات و ارتباطات مبتنی بر دانش ارتباطات و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در پشتیبانی توسعه مهارت دانش فراگیرندگان، استمرار و تفکر یادگیری باشند (شریفی، 1390).

یافته‌های حاصل از پژوهش‌ها به وضوح نشان می‌دهد که دانش‌آموزان و دانشجویان هنگامی‌که از نظر ذهنی درگیر فعالیت‌های با‌معنا، متناسب و برانگیزاننده هستند، بیشتر یاد می‌گیرند (ناگوکا[10][10]و همکاران، 2001). فناوری از راه‌های مختلف بر یادگیری اثر می‌گذارد؛ ترکیبی از پژوهش‌های نو را فراهم می شازد. همراه با پداگوژی (علم یاددهی و یادگیری) می‌تواند: جهت تغییر را مشخص کند و پلی برای دستیابی به کیفیت در یادگیری باشد. همچنین زمینه‌ای برای تصمیم گیری درست و مبتنی بر اطلاعات کافی را فراهم سازد. در این فرایند مربیان انتخاب دیگری ندارند. «مدرسه» ‌ها باید خود را همگام با تغییرات متحول سازند، در غیر این صورت به تدریج منسوخ خواهند شد. همانطور که پزشک باید از آخرین پژوهش‌های علم داروسازی برای تجویز دارو به بیمار و حقوقدان باید نسبت به آخرین قوانین وضع شده توسط قانونگذاران مطلع باشد، معلمان نیز باید نسبت به تازه‌ترین شیوه‌های عمل در حوزه یاددهی-یادگیری و بهینه‌سازی یادگیری دانش‌آموزان مطلع و کوشا باشند. در حالی‌که چنین شیوه‌های عمل در برخی از مدارس و مناطق ممکن است به اجرا درآید، لازم است برای تمامی مدارس امکان استفاده از آخرین یافته‌های پژوهشی به‌طور منظم فراهم شود تا در جهت ایجاد تغییر روش‌های تدریس و به‌کار‌گیری این یافته‌ها در سنجش یادگیری هدایت گردند. چنین گذاری ایجاب می‌کند تا معلمان و مدیران آموزشی خود به کارکنان دانش با مجموعه‌ای از مهارت‌های قرن بیست و یکم مجهز شوند. مدیران مدارس نیازمند به هدایت تغییر با ایفای نقش جدید، با همیاری و تفکر خلاق برای به‌کار‌گیری «علم یادگیری» در نظام مدارس می‌باشند. کلیه دانش‌آموزان باید بتوانند از فرصت حضور پویا در مدارس با کیفیت برای مقابله با چالش‌های عصر دیجیتال بهره‌مند گردند. الزامات برای استفاده درست از علم و هنر یاددهی-یادگیری در ایفای نقش معلم و یادگیرنده، تدوین برنامه درسی، سنجش یادگیری، استقرار زیربناها و مشارکت جامعه محلی بسیار سنگین است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت، مهارت‌های یادگیری قرن بیست و یکم عمده‌ترین نقش بنیادی را بهبودی بخشیدن به فرایند‌ها در مدارس، بر‌عهده دارد. با تسلط بر مهارت‌های یادگیری قرن بیست و یکم (مهارت‌های شناختی، ارتباطی و پژوهشی) یادگیرندگان بدون در نظر گرفتن سن، جنسیت و تبار اقتصادی- اجتماعی و در حد تحصیلی خود می‌توانند از طریق فعالیت ذهنی ناب، در بحر عمل معنادار و پر‌چالش یادگیری غوطه‌ور گردند و هر یک درّ غلطان متناسب با نیاز یادگیری خود را بیابند (مشایخ، 1390).

با بررسی مبانی نظری و پیشینه عملی موضوع، مطالعه مدل­ها و نظریه های ارائه شده، و نیز انجام مصاحبه های اکتشافی با تعدادی از معلمان پیشرو، مشخص شد که چهار دسته مهارت برای استفاده معلمان و دانش آموزان از فناوری مورد نیاز است که عبارتند:

- مهارت های فنی: به آن دسته از مهارت ها گفته می شود که کنجکاوی، دقت نظر، ابتکار، آموزش و رفع مشکل اجزاء اصلی آن را تشکیل می دهد. در مهارت های فنی فرد هر روز در حال کسب تجربه، یادگیری، نوآموزی و در عین حال تجربه اندوزی است و به سمت تعالی حرکت می کند (رشد، 1389).

- مهارت های نگرشی: نگرش یک مفهوم چند بعدى شامل عناصر شناختى، عاطفى و رفتارى است که نحوه رفتار افراد را تعیین مى کند و هر نگرشى داراى موضوع خاصى است که این موضوع مى تواند افراد، اشیاء رویدادها و حتى خود فرد باشد (کریمى، 1379).

- مهارت های شناختی: از دیدگاه نظریه پردازان شناختی، مهارتهای شناختی یعنی یاد گرفته های جدید فرد با شناختهای قبلی او تلفیق می شود، این عده بر این باورند که یادگیری یک جریان درونی و دائمی است. انسان همواره در طول حیات خود محیط را جستجو و روابط بین پدیده ها را کشف می کند و براساس این کشف، ساخت شناختی خود را گسترش می دهند و از نظر شناختیها، شاگردان موجوداتی فعال و کنجکاوند، به همین دلیل به معلمان توصیه می کنند که محیط های آموزشی را به گونه ای سازماندهی کنند که شاگردان بتوانند به بصیرت و اکتشاف برسند (شعبانی، 1371).

- مهارت های ارتباطی: ارتباط فرایند تبادل اطلاعات از یک منبع فرستنده به یک منبع گیرنده است. حجم عمده ای از وقت ما در هنگام بیداری به تعامل و ارتباط با دیگران می گذرد. بر همین اساس، روش ما در برقراری ارتباط با دیگران نقش تعیین کننده ای در چگونگی زندگی ما دارد. زندگی در دوران گذشته از پیچیدگی کمتری برخوردار بود. تحرک اجتماعی و سیستم های سازمانی کمتر بودند و انسانها در روابطشان نقش های ساده و مشخص داشتند. اما زندگی در جهان امروز پیچیدگی فزاینده ای پیدا کرده است. قواعد و مقررات، براساس نظامی که انسانها در یک زمان خاص در آن فعالیت دارند، تغییر می‌کند. چنین وضعیتی مهارتهای ارتباطی و اجتماعی خاص و پیچیده ای را طلب می کند و از این جهت یادگیری مهارت های ارتباطی دیگر یک پدیده ساده نیست و نیازمند توجهی حرفه ای و نظام مند دارد (دانستنی های عمومی مدیریت، 1385).

شکل 2-26: چارچوب نظری تحقیق

هر یک از این طبقات خود به چند مهارت فرعی تقسیم می‌شود. در نهایت، به مدد طبقه مطالعات فوق و نیز طبقه بندی های صورت گرفته از مهارتها،  چارچوب نظری تحقیق شکل گرفت (شکل شماره 1) و به عنوان مبنای تدوین سوال‌ها و انجام تحقیق از آن استفاده شده است. در واقع چهارچوب فوق در فرایند این تحقیق به بوته آزمون گذاشته شد تا بر مبنای آن بتوان به سوال‌های زیر پاسخ داد:

1.      مهارت­ها و صلاحیت­های مورد نیاز معلمان و دانش آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری کدامند؟

2.      معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های فنی نیاز دارند؟

3.      معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های نگرشی نیاز دارند؟

4.      معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های شناختی نیاز دارند؟

5.      معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های ارتباطی نیاز دارند؟

روش شناسی

نوع تحقیق: از نظر هدف، این تحقیق کاربردی است. زیرا به منظور حل سریع مسائل، مشکلات و اتخاذ تدابیر لازم انـجام شده است. از نظر شیوه جمع­آوری داده‌ها نیز تحقیق حاضر از نوع زمینه یابی است. زیرا پژوهشگر قصد دارد تا آنچه را که هست بدون هیچگونه دخل و تصرفی بیان نماید. از طرف دیگر برای انجام مطالعات اکتشافی در شروع این تحقیق از روش تحقیق کیفی هم استفاده شده است.

جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری: جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دبیران و دانش­آموزان مدارس متوسطه شهر تهران بوده است. آمار کل دبیران شاغل در سال تحصیلی 91-90 مدارس متوسطه شهر تهران به تعداد 11545 نفر (3448 نفر مرد و8097 نفر زن) و تعداد دانش­آموزان مشغول به تحصیل در مقطع متوسطه نیز 166852 نفر (71063 نفر پسر و95789 نفر دختر) گزارش شده است. با مراجعه به جدول تعیین حجم نمونه مورگان و گرجسی مشخص شد که تعداد 370 دبیر و 384 دانش­آموز به عنوان نمونه معرف جامعه آماری خواهد بود. این تعداد با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه­ای چند مرحله­ای و تصادفی طبقه­ای از بین جامعه آماری انتخاب شده است.

ابزار تحقیق: ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بوده است. با مطالعه گسترده مبانی نظری و پیشینه تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق و انجام مصاحبه های اکتشافی به طراحی و ساخت پرسشنامه­ای در چهار بعد مهارت فنی، نگرشی، شناختی و ارتباطی و مشتمل بر 38 گویه در طیف 5 درجه­ای لیکرت (از یک تا 5) از خیلی کم تا خیلی زیاد طراحی شد. به طوریکه عدد 1 نشان دهنده کمترین ارزش و عدد 5 نشان دهنده بیشترین ارزش می­باشد.

روایی و پایایی ابزار تحقیق: برای تعیین روایی پرسشنامه، از روایی صوری و محتوایی استفاده شده است. بدین صورت که پس از تهیه پرسشنامه، چندین نسخه از آن در اختیار تعدادی از اساتید، متخصصان و کارشناسان ذیربط قرار گرفت و از آنها درخواست شد تا نظرات اصلاحی خود را در ارتباط با پرسشنامه بیان نمایند. پس از دریافت نظرات و اصلاح پرسشنامه، برای اصلاح نهایی، پرسشنامه مذکور در اختیار اساتید راهنما و مشاور قرار داده شد و پس از حذف و اضافه­های لازم، روایی صوری و محتوایی آن مورد تایید قرار گرفت. برای اطمینان از پایایی، پرسشنامه بطور  آزمایشی روی نمونه‌ای با حجم 30 نفر از جامعه آماری اجرا و از این طریق سوالات ناهمبسته حذف شدند و نهایتاً پایایی کلی پرسشنامه برابر با 81/0 برآورد گردید. که این میزان نشان دهنده پایایی بالا و انسجام درونی سوالات پرسشنامه می­باشد.

روش های جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها:  برای جمع­آوری داده­ها از دو روش استفاده استفاده شده است. مطالعات کتابخانه­ای که طی آن اطلاعات از طریق مطالعه کتب، نشریات، منابع اینترنتی و پایگاه­های اطلاع­رسانی جمع­آوری گردید. مطالعات میدانی که برای انجام مصاحبه های اکتشافی و نیز جمع­آوری داده­ها از طریق پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفته است.

داده­های حاصل از پرسشنامه، متناسب با سوالات تحقیق در دو سطح توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و از آزمون‌های کالموگروف اسمیرنف جهت مشخص نمودن نرمال داده­ها و آزمون tتک گروهی جهت مقایسه تفاوت بین میانگین نمونه و میانگین جامعه استفاده شده است. مراحل اجرای آزمونهای یاد شده به کمک نرم افزار آماری SPSSصورت گرفته است.

یافته های تحقیق

برای استفاده از آزمون های مناسب و با توجه به مفروضه‌های استفاده از آزمونهای پارامتریک، ابتدا ضرورت داشت تا از نرمال بودن توزیع داده‌ها اطمینان حاصل شود. برای این منظور ابتدا آزمون K-S(کالموگروف اسمیرنف) برای خوبی برازندگی اجرا شده است. همانطور که داده‌های جدول شماره 1 نشان می‌دهد، سطح معنی­داری­های به دست آمده در تمام موارد برای هر دو گروه بزرگتر از 05/0 می‌باشند. در نتیجه پس با اطمینان 95% می­توان گفت که توزیع داده‌ها تقریبا نرمال است.  بنابراین می­توان از آزمون­های پارامتریک برای تحلیل داده­ها استفاده نمود.

جدول 1): ‌آزمون K-Sبرای خوبی برازندگی توزیع نمرات مربوط هر یک از متغیرهای تحقیق

یافته های مربوط به سوال اول تحقیق

مهارت­های مورد نیاز معلمان و دانش آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری کدامند؟

با توجه به مطالعه مبانی نظری و انجام مصاحبه های اکتشافی چهار دسته از مهارتها که معلمان و دانش آموزان برای استفاده از فناوری به آن نیاز دارند، شناسایی شد و این مهارتها به عنوان پایه اصلی تهیه و تدنظیم پرسشنامه قرار گرفته است. مهارتهای فوق عباتند از:

مهارت های فنی: منظور از مهارت­های فنی، میزان اهمیت و نیاز معلمان و دانش آموزان به برخورداری از مهارت­های هفتگانه برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در فرایند یاددهی و یادگیری است. و شامل مواردی چون بکارگیری مفید ابزارهای کمک آموزشی، - بکارگیری ICTدر فعالیت های­آموزشی، تهیه برنامه درسی با محتوای الکترونیکی، استفاده از بانک­های اطلاعاتی،  توانایی کار با کامپیوتر و اینترنت،  ترسیم نمودار با نرم­افزارهای گوناگون می‌باشد.

مهارت های نگرشی: منظور از مهارت های نگرشی، میزان اهمیت و نیاز معلمان و دانش­آموزان به برخورداری از مهارت­هایی چون فرهنگ، انگیزه، احساس و... برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در فرایند یاددهی و یادگیری است و شامل مواردی چون تطبیق افکار با فناوری و موقعیت‌های جدید، ایجاد اعتمادبه نفس، افزایش توانایی انعطاف پذیری، انگیزه شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، توانایی ارزیابی منطقی، بروز نگه داشتن خلاقیت در شرایط ویژه می باشد.

مهارت­های شناختی: منظور از مهارت های شناختی، میزان اهمیت و نیاز معلمان و دانش­آموزان به برخورداری از مهارت­هایی چون حل مسئله به صورت منطقی، ارائه اطلاعات به صورت منطقی، تفکر انتقادی و تفکر خلاقانه و... برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در فرایند یاددهی و یادگیری است و شامل مواردی چون  تحلیل، خلاصه و طبقه­بندی اطلاعات، ارزیابی و کاربرد اطلاعات، ارائه کردن اطلاعات بصورت منطقی و دقیق، تشخیص صحیح اطلاعات مورد نیاز، به وجود آوردن افکار نو و مبتکرانه، تصمیمگیری مربوط به برنامه­های درسی می‌باشد.

- مهارت­های ارتباطی: منظور از مهارت های ارتباطی، میزان اهمیت و نیاز معلمان و دانش­آموزان به برخورداری از مهارت­هایی چون تعامل، مشارکت، همکاری و... برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در فرایند یاددهی و یادگیری است و شامل مواردی چون ارتباط ماهر و مطمئن، برآورده کردن نیازهای اجتماعی، همکاری گروهی برای تحقق اهداف مشترک، مشارکت گروهی در پروژه های تحقیقی، توانایی مذاکره و رسیدن به تفاهم، سهیم شدن در اطلاعات و اخبار می‌باشد

یافته های مربوط به سوال دوم تحقیق

معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های فنی نیاز دارند؟

چون tمحاسبه شده با درجه آزادی 259 برای آزمون­های دو دامنه در سطح 0.05 برای هر دو گروه (معلمان و دانش آموزان) بزرگتر از مقدار بحرانی تی (1.96) می­باشند (جدول شماره2)، بنابراین فرض صفر مبنی بر عدم تفاوت بین میانگین­های مشاهده شده (3.42 و 3.47) و میانگین نظری (3) رد می‌شود و با اطمینان 95% می­توان گفت که معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا حد زیادی به مهارت­های فنی نیاز دارند.

جدول شماره 2)آزمون tتک نمونه­ای برای مقایسه  میانگین نمونه و میانگین جامعه در مورد مهارتهای فنی

یافته های مربوط به سوال سوم تحقیق

-معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های نگرشی نیاز دارند؟

چون tمحاسبه شده با درجه آزادی 259 برای آزمون­های دو دامنه در سطح 0.05 برای هر دو گروه (معلمان و دانش آموزان) بزرگتر از مقدار بحرانی تی (1.96) می­باشند (جدول شماره 3)، بنابراین فرض صفر مبنی بر عدم تفاوت بین میانگین­های مشاهده شده (3.49 و 3.23) و میانگین جامعه (3) رد می­شود و با اطمینان 95% می­توان گفت که معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا حد زیادی به مهارت­های نگرشی نیاز دارند.

جدول شماره 3) آزمون tتک نمونه­ای برای مقایسه میانگین نمونه و میانگین جامعه در مورد مهارتهای نگرشی

یافته های مربوط به سوال چهارم تحقیق

-معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های شناختی نیاز دارند؟

چون tمحاسبه شده با درجه آزادی 259 برای آزمون­های دو دامنه در سطح 0.05 برای هر دو گروه (معلمان و دانش آموزان) بزرگتر از مقدار بحرانی تی (1.96) می­باشند (جدول شماره 4)،  بنابراین فرض صفر مبنی بر عدم تفاوت بین میانگین­های مشاهده شده (3.31 و 3.39) و میانگین جامعه (3) رد می­شود و با اطمینان 95% می­توان گفت که معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا حد زیادی به مهارت­های شناختی نیاز دارند.

جدول شماره 4) آزمون tتک نمونه­ای برای مقایسه میانگین نمونه و میانگین جامعه  در مورد مهارتهای شناختی

یافته های مربوط به سوال پنجم تحقیق

-معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا چه اندازه به مهارت­های ارتباطی نیاز دارند؟

چون tمحاسبه شده با درجه آزادی 259 برای آزمون­های دو دامنه در سطح 0.05 برای هر دو گروه (معلمان و دانش آموزان) بزرگتر از مقدار بحرانی تی (1.96) می­باشند (جدول شماره 5)،بنابراین فرض صفر مبنی بر عدم تفاوت بین میانگین­های مشاهده شده (3.56 و 3.43) و میانگین جامعه (3) رد می‌شود و با اطمینان 95% می­توان گفت که معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا حد زیادی به مهارت­های ارتباطی نیاز دارند.

جدول شماره 5): آزمون tتک نمونه­ای برای مقایسه میانگین نمونه و میانگین جامعه  در مورد مهارتهای ارتباطی

بحث و نتیجه گیری

نتایج مربوط به سوال اول تحقیق نشان داد که چهار دسته مهارت برای استفاده معلمان و دانش آموزان از فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات (ICT) مورد نیاز است. بطوریکه هر کدام از آنها در یک الگوی ارتباطی می‌تواند روی دیگری اثر گذاشته و سواد اطلاعاتی فرد (معلم و دانش آموز) را ارتقاء بخشد.  روابط بین این چهاردسته بگونه ای است که هر کدام می تواند در تغییرات بخشی از مهارتهای طبقه دیگر سهیم باشد. در واقع مدل مفهومی تحقیق در این زمینه تایید شد. 

نتایج مربوط به بررسی سوال دوم تحقیق نشان داد که از نظر هر دو گروه (معلمان و دانش­آموزان) داشتن مهارت­های فنی برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری تا حد زیادی مورد نیاز است. به اعتقاد آلن استایلی (1381) برای اینکه از تمام ظرفیت­های فناوری در آموزش و یادگیری استفاده کنیم، باید به ارتقای مهارت­های کارکنان در تمام ابعاد به ویژه بعد فنی، توجه بیشتری نماییم و درک آنها را از مزایای نرم‌افزارهای الکترونیکی، اینترنت و... به طور عینی افزایش دهیم. طبق تحقیقات انجام شده در زمینه بررسی قابلیت­های آموزشی اینترنت، نشان داده شده است که اینترنت، این قابلیت را دارد که با سازماندهی و برنامه­ریزی صحیح به عنوان ابزاری آموزشی در مدارس مورد استفاده قرار گیرد. از اینرو، اکثر معلمان مدارس به ویژه در مقطع متوسطه، نسبت به کاربرد اینترنت به عنوان یک ابزار آموزشی و شرکت در کلاس­های آموزشی اینترنت جهت کسب مهارت در این زمینه اعلام نیاز کرده­اند (اسلامی، 1382). بطوریکه، لابیشر[11][11](2000) بیان نموده است که اکثریت اعضای هیات علمی دانشگاه­ها پیوستن به شبکه اینترنت را برای بخش زیادی از فعالیت­های آموزشی و پژوهشی بسیار ضروری دانسته­اند و اظهار داشته­اند که از این پس مایل نیستند در محیط دانشگاهی که به شبکه اینترنت متصل نیست، به فعالیت و همکاری بپردازند (لابیشر، 2000). نتایج حاصل از یافته فوق، با نتایج تحقیقات انجام شده توسط نوه­ابراهیم و مهتدی (1387) و مارتینز و همکاران (2000) که دریافتند مشکلات فنی و ساختاری از قبیل نبود نرم‌افزارهای مناسب، ضعف مهارت فنی در بین افراد، نبود سخت‌افزار مناسب و... از جمله موانعی هستند که بر سر راه استفاده از ICTدر آموزش قرار گرفته‌اند؛ همسو بوده و مورد حمایت قرار می گیرد.

نتایج مربوط به بررسی سوال سوم تحقیق نشان داد که از نظر هر دو گروه (معلمان و دانش­آموزان) داشتن مهارت­های نگرشی(نگرش مثبت به فناوری) برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی‌-یادگیری تا حد زیادی مورد نیاز است. باورها، اعتقادات و طرز تلقی افراد به موضوعات مختلف، موجب ساختن آینده آنها خواهد شد. در هزاره سوم، معلمان و دانش­آموزان نیازمند آن هستند که باورها، طرز تلقی­ها و نگرش‌های قبلی خود را کنار گذاشته، یاد بگیرند که با دیگران چگونه راحت باشند و سپس با آنها جهت رسیدن به چشم­اندازی مشترک کار کنند. طبق پژوهش­های گسترده درارتباطبا نقشفناوریاطلاعاتو ارتباطاتدربرنامه­های یادگیریانعطاف پذیردر مدارس مشخص شده استکه فنآوریاطلاعاتو ارتباطات می­تواندبرایمعلمان منبعی سودمند باشد تا با استفاده از آن یادگیریانعطاف­پذیرشود (هیروساتووتینی،[12][12]2001). بطوریکه در مطالعات انجام شده از سال 1992 تا 1998 روی مدیران، معلمان و فراگیران 21 کلاس درس در 16 کشور جهان، نشان داده شده است از وقتی که فراگیران استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را شروع کرده‌اند، به اعمال پیچیده مانند تحلیل مشکلات، ارزشیابی اعمال خود و تدوین سؤالات مناسب می‌پردازند. فراگیران، راهبردهای جدیدی را برای همکاری با همسالان و دوستان خود بکار می‌برند، یادگیری آنها توأم با انگیزه است و در انجام دادن کارها از اعتماد به نفس بالایی برخوردارند (کوزما، 2002: 124). نتایج حاصل از یافته فوق، با نتایج تحقیقات انجام شده توسط عبدالهی (1386) که نشان داده است از نظر اساتید و دانشجویان دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات میزان تاثیر ICTدر تغییرات دانش، نگرش و مهارت انان در ارائه برنامه درسی بسیار زیاد بوده است؛ آلبرینی (2005) که نشان داده است بالغ بر 73 درصد معلمان انگلیسی دبیرستان­های سوریه، آشنا به رایانه و مهارت­های چندگانه هستند و اکثریت قاطع نگرش مثبتی به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش دارند؛ لاون[13][13](1993) که عنوان نموده است بین مهارت استفاده از رایانه اعضای هیات علمی دانشکاه الینویز شمالی با نگرش آنها نسبت به استفاده از کامپیوتر رابطه معنی داری وجود داشته است؛ همخوانی دارد و مورد حمایت قرار می­گیرد.

نتایج مربوط به بررسی سوال چهارم تحقیق نشان داد که از نظر هر دو گروه (معلمان و دانش­آموزان) داشتن مهارت­های شناختی برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی‌-یادگیری تا حد زیادی مورد نیاز است.  شواهد فزاینده نشان می­دهند که برنامه­های آموزش مهارت­های شناختی در بهبود یادگیری دانش‌آموزان و دانشجویان بسیار موثرند. پژوهش­های انجام شده درباره استراتژی­ها یا راهبردهای یادگیری نشان داده است که استفاده از راهبردهای شناختی بر میزان یادگیری پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان نیز می­افزاید. بر این اساس می­توان گفت که یادگیرنده ماهر هزاره سوم تنها کسی است که هم به روش­های شناختی و هم به روش­های فراشناختی مجهز است (شریفی و اسلامیه، 1390: 114). در تحقیقات انجام شده نیز معلومشده استکه برخورداری از مهارت­های شناختی به ویژه در استفاده از فنآوریاطلاعاتو ارتباطات، آموزشراعمیق­تر واثربخش تر کردهو نه تنهاسبببروزخلاقیت می گردد (هاریسون و همکاران، 2002)؛ بلکه بهدلیل تمرکزبرفراگیر،یادگیریرانیز افزایشمی­دهد (یانگ­جی، 2002، نقل از شریفی، 1383).

نتایج مربوط به بررسی سوال پنجم تحقیق نشان داد که از نظر هر دو گروه (معلمان و دانش­آموزان) داشتن مهارت­های ارتباطی برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی‌-یادگیری تا حد زیادی مورد نیاز است.  کمیسیون بین­المللی یونسکو در سال 1993 بنیان یادگیری­های مادام العمر را بر چهار ستون یادگیری چگونه دانستن، یادگیری برای انجام دادن، یادگیری زندگی با یکدیگر و یادگیری چگونه بودن استوار نموده است (رئوف و فقیهی، 1375). برخورداری دانش آموزان و معلمان از مهارت­های ارتباطی به آنها برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری کمک می­کند تا هر دو طرف با قواعد و ضوابط محیط­های الکترونیکی آشنا شده و بتوانند رسانه­ای مناسب برای اهداف خود انتخاب نمایند. همچنین آنها می‌توانند از این طریق، محیطهای مجازی مورد علاقه خود را پیدا کرده و با آنها علاوه بر اینکه ارتباط برقرار نمایند، به تبادل اطلاعات پرداخته و نقطه نظرات و دیدگاه­های دیگران و یکدیگر را بررسی نمایند (برکات،[14][14]2004).

با عنایت به آنچه گذشت، می توان یادگیری مهارت‌های استفاده از فناوری اطلاعات را بعه عنوان بخش اجتناب ناپذیر برنامه های توسعه حرفه ای معلمان و برنامه های درسی دانش آموزان دانست. بدون توسعه حرفه ای معلمان نمی توان از دانش آموزان انتظار داشت خود را به ابزارهای ذهنی و عینی برای استفاده از فناوریهای جدید، مجهز سازند.

-   در این تحقیق تلاش شد مهارت­های مورد نیاز معلمان و دانش­آموزان برای استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در امر یاددهی-یادگیری شناسایی شده و چهارچوبی برای این مهارتها ارائه کرد تا برنامه ریزیان و سیاست گذاران تعلیم و تربیت و نیز برنامه ریزان توسعه حرفه ای معلمان با استفاده از آن برنامه های مفیدی برای هر دو گروه طراحی کنند. از این رو پیشنهاد می شود:

-   جهت توسعهدانشوتحولدرنگرشمعلمان و دانش­آموزان  نسبتبهکاربردفناوریاطلاعاتو ارتباطات در امر تدریس و یادگیری، برگزاریدوره­هایآموزشیباکیفیت به ویژه دوره مهارت آموزی ICDLبرنامه­ریزی شود.

-   نسبت به فرهنگسازی درخصوص مفهوم،ضرورت و شیوه­های بکارگیریفناوری اطلاعاتو ارتباطاتدربرنامهدرسیمدارسبهویژهدردروسعملیبهدلیلتاثیریکهبر تغییرنگرش، تثبیتوپایداریمطالبدرسی،قدرتاستدلال،خلاقیتویادگیری دانشآموزاندارد، توجه بیشتری مبذول گردد.

-   معلمان و همچنین دانش ­آموزان به طراحی و تولید نرم­ افزارهای آموزشی مرتبط با روش­های تدریس و یادگیری ترغیب شده و مورد حمایت مالی و معنوی قرار گیرند.

-   با در نظر گرفتن پاداش و تشویق­های مالی، معلمان و دانش­آموزان را به استفاده از انواع فناوری های نوین در امر تدریس و فرآیند یاددهی-یادگیری تشویق نمایند.

-   امکاناتیازقبیلداشتناینترنتپرسرعت و مهمتر از آن مرکزاینترنتدرمدرسه برای تمام معلمان مدارس در نظر گرفته شود و به تمام معلمان جهت دسترسی به پایگاه­های اطلاعاتی تسهیلات لازم در نظر گرفته شود.

 منابع

-          اسلامیه، فاطمه (1390). فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس آسیا و اروپا. قابل دسترسی در: www.feslamieh.blogfa.com

-     افتخارزاده، فرهاد (­1382­). ارائه مدلی جهت تربیت شهروند حرفه­ای در نظام آموزش عالی کشور در هزاره سوم. رساله دکتری. چاپ نشده. دانشگاه علوم و تحقیقات. دانشکده مدیریت و اقتصاد.

-          ترکمندی، حمیدرضا (1389). ویژگی­های معلم قرن 21. قابل دسترسی در: www.zibaweb.com

-     جلالی، علی­اکبر؛ عباسی، محمدعلی (1382). فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش و پرورش سایر کشورهای دنیا. مجموعه مقالات سومین همایش برنامه درسی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات.

-          حجتی، الهام (1385). مهارت های مورد نیاز معلمان در عصر دانایی. مجموعه مقالات همایش معلم در عصر دانایی.

-          حسینی، علی (1384). مشکلات کشورهای در حال توسعه در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات. ماهنامه تدبیر. شماره 158. صص 30-25.

-          حسینی‎پناه، علی (1382). چگونه معلم اثربخشی باشیم؟. مجله رشد معلم. شماره 179. ص 17.

-          رشد (1389). مهارت فنی. قابل دسترسی در: www.daneshnameh.roshd.ir

-          رئوف، علی (1382). چرا علاقه به پژوهش در عمل احیا نشده است؟. مجله رشد تکنولوژی آموزشی. شماره 152.

-          رئوف، علی؛ فقیهی، فاطمه (1375). یادگیری گنج درون. تهران: پژوهشکده تعلیم و تربیت.

-       سلیمانی، شیلا؛ موسوی، سید یعقوب؛ پریرخ، مهری (1389). رابطه بین میزان استفاده از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات با ویژگی های جمیّت شناختی اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد سال 87-88. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات. دوره 26. شماره 2. صص 354-332.

-          سلیمی، الهام (1382). یادگیری پلی برای پر کردن شکاف دیجیتالی. مجله رشد تکنولوژی آموزشی. شماره 152.

-       شریفی، اصغر؛ اسلامیه، فاطمه (1387). بررسی رابطه بین یادگیری سازمانی و بکارگیری فناوری­های ارتباطات و اطلاعات (ICT)در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار در سال تحصیلی 87 – 86. فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. سال 1. شماره 2. صص 22-1.

-          شریفی، اصغر؛ اسلامیه، فاطمه (1388). نگاهی به کاربرد فناوری­های نوین در آموزش و مدیریت. تهران: فرهنگ سبز.

-          شریفی، اصغر؛ اسلامیه، فاطمه (1390). چگونه شهروند قرن 21 باشیم؟ (آموزه­هایی برای زیستن اثربخش در هزاره سوم). تهران: فرهنگ سبز.

-       عبدالهی، مژگان (1386). بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در ارائه برنامه درسی از منظر دانش، نگرش و مهارت استادان و دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکترای دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

-       عطاران، محمد؛ آیتی، محسن؛ کیامنش، علیرضا (1385). چارچوب نظری برنامه های درسی تربیت معلم در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) مبتنی بر تحلیل مبانی فلسفی، اجتماعی و روان شناختی. فصلنامه مطالعات برنامه درسی. سال 1. شماره 3. صص 133-105.

-          غفاری، زهره (1388). فناوری اطلاعات در حوزه تعلیم و تربیت. روزنامه رسالت. شماره 6742.

-       کاظمی شهمیرزادی، ربابه (1384). بررسی نقش فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در ارائه برنامه درسی از دیدگاه اساتید و دانشجویان رشته علوم تربیتی مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز در سال تحصیلی 1384. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.

-       ملکی، حسن؛ گرمایی، حسن علی(1388). جایگاه و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی دوره ابتدایی ازنظر صاحبنظران و معلمان شهر تهران. فصلنامه نوآوری های آموزشی. سال 8. شماره 31. صص 52-37.

-       نوه‌ابراهیم، عبدالرحیم؛ مهتدی، نجمه (1387). شناسایی عوامل موثر در بکارگیری فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات (ICT) در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی تهران. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی. سال دوم. شماره اول. صص 136-119.

-           Albirini, Abdulkafi (2006). Teachers' Attitudes toward Information and Communication Technologies: The Case of Syrian EFL Teachers. [ online ] at: www.elsevier.com

-           Block, H.D., Ostam, R., Otter, M.E. & government, M. (2002). Computer assisted instruction in support of beginning reading instruction. A, Review of Educational Resarch ,73(1),101 130.

-           Burkhardt, Gina (2004). Engauge 21st Century Skills: Literacy in the Digital Age. [ online ] at: www.ncrel.org

-           Chang, M.K and Cheung, W (2001). Determinants of the intention to use Internet/WWW at work: a confirmatory study. Information & Management. Volume 39, Issue 1, pp 1-14.

-           Collis, B & Van Der Wende, M. (2002). The Use of Information and Communication Technologies in Higher Education- An International Orientation on Trends and Isuues. Twente: Utwente/CHEPS.

-           Collis,b,and Moonen ,jef (2003). Flexible learning in a Digital Word: Experiences and Expectations. London. Kogan page.

-           Davis, F.D. (2001). Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information technology. MIS Quarterly, Vol. 13, No 3, pp 319-340.

-           Dilek, Hulya (2008). Use of electronic journals by faculty at Istanbul University, Turkey. The Journal ofAcademic Librarianship, 34 (4).

-           Dishaw, M.T. and Strong, D.M (1999). Extending the Technology Acceptance Model with Task-Technology Fit Constructs. Information and Management (36:1) pp. 9-21.

-           Hamner, Marvine and Qazi, Raza-ur-Rehman(2009). Expanding the Technology Acceptance Model to examine Personal Computing Technology utilization in government agencies in developing countries. Government Information Quarterly 26. pp 128–136.

-           Law, N.Yuen (2003).Conceptual Framework for Use of ICT in Education: Roles and Interactions Of The Learners, Teacher and The Technology. Faculty Of Education, University Of Hong Kong.

-           Rogers, E.M. (1983). Diffusion of Innovations. Free Press, New York, NY. PP211

-           Venkatesh, V., Morris, M. G., Davis, G. B., & Davis, F. D (2003). User Acceptance of Information Technology: Toward a Unified View. MIS Quarterly, 27(3), 425-478.

[15][1] - دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز (کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی)

[16][2] Davis & Davis

[17][3] Glazer & Hannafin

[18][4] Ryan

[19][5] Barron

[20][6] Akpan & Andre

[21][7] Ellis

[22][8] Block & Ostam

[23][9] Waxman

[24][10] Nagaoka

[25][11] Labisher

[26][12] Hirosato and Tiene

[27][13]Lowen

[28][14] Burkhardt

نوشته: اکرم فرهمندنژاد