تراژدی اولین شبکه‎ی ماهواره‎ای مجوزدار فارسی زبان:ایرانیان دیگر "ایرانیان" ندارند!

به گزارش سیتنا (CITNA.IR)، مرتضی فتحی نوشت: شبکه ایرانیان صرفا شبکه یی اقتصادی و تجاری نبود. یکی از اهداف این شبکه در بعد فرهنگی زدودن سیاه نمایی های شبکه های دیگر و ایجاد نگاه مثبت به مسائل داخلی ایران بود که این رویکرد مثبت با برخی مخالفت ها نیز مواجه شد و عده یی این انتقاد را به شبکه وارد کردند که چرا تا این اندازه به دنبال نمایش چهره یی مثبت از ایران است؟!

شنیدن عبارت «شبکه های تلویزیونی»، برای سال هایی طولانی در ذهن مردم و مخاطبان ایرانی تصویر دو کانال تلویزیونی را تداعی می کرد که برنامه هایی محدود، دست اندرکارانی ثابت و یک شکل و در اغلب موارد تصاویری برفکی داشتند. بعد از حضور دکتر علی لاریجانی در سازمان صدا و سیما، شبکه های تلویزیونی در مسیر تخصصی شدن و متنوع شدن پیش رفتند اما در مدت زمانی بسیار اندک، رقبای دیگری هم از راه رسیدند: رقبایی که ابتدا انگلیسی زبان و ترک زبان بودند اما به مرور راه را برای عرض اندام شبکه های فارسی زبان هم باز کردند: شبکه هایی که دست اندرکاران آنها به زبان فارسی سخن می گفتند و البته شباهت ظاهری اندکی به دست اندرکاران شبکه های داخلی داشتند. این روزها طیف بسیار وسیعی از شبکه های فارسی زبان در حال فعالیت در فضای ماهواره هستند.

این شبکه ها در اغلب برنامه های خود نگاهی منفی به جمهوری اسلامی ایران دارند اما در سال گذشته، سه شبکه تلویزیونی تلاش کردند با کسب مجوزهای لازم از مسوولان فرهنگی ایران و فعالیت در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران، هم در مسیر دوستی با مسوولان دولتی حرکت کنند و هم ظرفیت های تازه یی را در مخاطبان ایرانی کشف کنند. در مطلبی که می خوانید، مسیر طی شده توسط «شبکه ایرانیان» به عنوان یکی از این شبکه ها بررسی و بازخوانی شده است.

 
شبکه ماهواره یی به جای تلویزیون خصوصی

در دو دهه گذشته سازمان ها، نهادها و بخش های مختلفی از کشور لباس «خصوصی سازی» را بر تن کرده اند. دانشگاه ها، بیمارستان ها، شرکت های تاکسیرانی، اتوبوس های داخل شهری و خلاصه همه آن چیزهایی که روزی فقط می شد نمونه «دولتی» آن را پیدا کرد، حالادیگر خصوصی شده اند. دایره این خصوصی سازی روزبه روز گسترش می یابد. بخش «فرهنگ و هنر» هم از این قاعده مستثنی نیست و اگر این روزها مجبورید برای خرید مجلات و نشریات مورد علاقه خود مبلغ قابل توجهی پرداخت کنید، این مساله ناشی از تفکری است که همه بخش های کشور را ملزم کرده تا «دخل و خرج» خود را با هم تنظیم کنند. البته در قانون برای خصوصی سازی استثناهای مختلفی تعریف شده که یکی از آنها نیز «صدا و سیما» است.

مطابق قانون «نصب و عزل رییس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام معظم رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رییس جمهور و رییس قوه قضاییه و مجلس شورای اسلامی (هر کدام دو نفر) نظارت بر این سازمان خواهند داشت.» این مساله مهم ترین خط قرمزی است که سبب شده «شبکه های خصوصی» به شکل واقعی شکل نگیرند. البته قانون در کنار این محدودیت، وظایف فراوانی را هم برای صدا و سیما معین کرده است که مهم ترین آنها فعالیت این سازمان زیرنظر شورایی چند نفره است اما این سازمان در سال های اخیر آنقدر بزرگ و حجیم شده و چنان گرفتار این تشکیلات عظیم خود شده که دیگر قادر به حرکت های سریع و واکنش های به موقع نیست. صدا و سیما هیچ گاه امکان «خصوصی شدن» نداشته است.

البته در سال های گذشته تلاش های مختلفی از سوی برخی دستگاه ها و ارگان ها همچون «شهرداری»، «دولت» و... برای تاسیس شبکه خصوصی صورت گرفته است اما هیچ یک از این تلاش ها به نتیجه نرسیده و در نهایت به مشارکت این بخش های پُردرآمد در تولید برنامه با شبکه های موجود محدود شده است. حتی زمانی صحبت از این مساله بود که یک شبکه از مجموع شبکه های صدا و سیما به دولت اختصاص داده شود تا دولتمردان بتوانند بدون واسطه با مردم در این شبکه سخن بگویند اما چنین ایده یی هم هیچ گاه اجرایی نشد.
بر اساس این مقدمه، تصور عمومی از «شبکه ایرانیان» هم این است که این شبکه یک شبکه خصوصی بوده، حال آنکه ماهیت این شبکه با شبکه یی خصوصی کاملامتفاوت است.
    
آغاز فعالیت های شبکه ایرانیان

اوایل شهریور 1390 نخستین خبر درباره «شبکه ایرانیان» منتشر شد. در جست وجویی اینترنتی با این خبر در روزنامه فرهیختگان مواجه می شویم: «سایت برنا وابسته به سازمان ملی جوانان از مجوز گرفتن یک شبکه خصوصی در ایران خبر داد».
در ادامه خبر هم آمده است: «با تصویب نهایی مجوز آغاز به کار شبکه موسیقی «ایرانیان» از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به نظر می رسد تریبون دار شدن خواننده های داخلی باعث کساد شدن روزافزون کار خواننده های آن ور آبی و به ویژه لس آنجلسی شود. این شبکه که به طور کامل از سوی بخش خصوصی اداره خواهد شد قرار است ویترینی برای ارائه آثار مجاز خواننده های داخلی شود تا هنرمندان داخل کشور بالاخره به آرزوی چندین و چند ساله شان برسند و بتوانند از شبکه یی رسمی و مجاز آثارشان را به مخاطبان داخلی و خارجی معرفی کنند.

«ایرانیان» با وجود کسب مجوز نهایی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مرحله پیش تولید برنامه هایش قرار دارد و پیش بینی می شود تا سه ماه آینده به صورت رسمی آغاز به کار کند. پیش از این نیز شبکه هایی در این زمینه وارد گود رقابت شده بودند که با به بیراهه رفتن، از سوی دفتر موسیقی وزارت ارشاد غیرمجاز اعلام شدند و امید است این شبکه جدید با رعایت چارچوب های مورد نظر مسوولان به تریبونی بزرگ برای هنرمندان مستعد داخل کشور تبدیل شود».
چند روز بعد نیز وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت وگویی از «ارائه مجوز موقت» به این شبکه خبر داد و گفت این مجوز بدون هیچ گونه شرایط سیاسی و فشار گروه های انحرافی به صورت مشروط صادر شد. البته مجوز صادره صرفا برای شبکه ایرانیان نبود و دو شبکه ماهواره یی دیگر هم مجوز دریافت کردند.
    
از «هما» تا «ایرانیان»

«شبکه های تلویزیونی ماهواره یی» از پدیده هایی هستند که با پایان جنگ تحمیلی و ایجاد فضایی تازه و جدید در جامعه وارد جمع خانواده های ایرانی شدند. برخی از این شبکه ها در ابتدای فعالیت خود ساختاری بسیار ساده و ابتدایی داشتند که توسط گروهی از دست اندرکاران سابق تلویزیون های ایرانی راه اندازی شده بودند. این شبکه ها ارتباطی منظم و تشکیلاتی با جمهوری اسلامی ایران نداشتند و اگر معاند و برانداز نبودند، موافق جمهوری اسلامی هم نبودند و حتما سعی می کردند نسبت به جمهوری اسلامی موضع منفی داشته باشند. بعدها با راه اندازی «شبکه تلویزیونی آفتاب» که گفته می شد به طور غیررسمی از سوی جمهوری اسلامی ایران حمایت می شود، فعالیت نیمه دولتی در این بخش آغاز شد. شبکه آفتاب در سال های میانی دهه 70 راه اندازی شد. این شبکه روزی دو ساعت برنامه داشت و روی تلویزیون های کابلی قابل دریافت بود. محدوده فعالیت آن هم دو شهر نیویورک و واشنگتن در کشور امریکا بود.

تلویزیون آفتاب که البته هیچ گاه وابستگی آن به دولت ایران آشکار نشد، پس از دوم خرداد به دلیل عدم تامین مالی تعطیل شد. چند سال بعد و در سال 1383 تلویزیون تازه یی در امریکا متولد شد که ماهیتی ایرانی داشت. نام این تلویزیون «هما» بود و دست اندرکاران آن همان افرادی بودند که بعدها «شبکه ایرانیان» را راه اندازی کردند. تلویزیون هما در شرایطی راه اندازی شد که زمزمه هایی جدی از حمله امریکا به عراق و نیز احتمال حمله امریکا به ایران شنیده می شد. یکی از اهداف مهم راه اندازی این شبکه هم مقابله با حمله احتمالی امریکا به ایران بود. ویژگی مهم این شبکه این بود که در عین حال که در حوزه سیاسی فعال بود، موضعی منفی هم نسبت به جمهوری اسلامی ایران نداشت و از طرفی با رعایت ضوابط و استانداردهای صدا و سیمای ایران فعالیت نمی کرد.

این شبکه مجری بی حجاب زن هم داشت و با دعوت از افرادی همچون: ابراهیم یزدی، دکتر سروش، برخی شاگردان آیت الله مصباح، غلامحسین کرباسچی و طیف های مختلف دیگر تلاش کرد ایرانیان را در بخش های مختلف دنیا متحد کند تا با این تهدید احتمالی مقابله کند. تلاش دیگر شبکه آشنا کردن مردم ایران با تبعات احتمالی تجاوز امریکا به ایران و تاکید بر این مساله بود که حمله امریکا به ایران اساسا نکته مثبتی برای مردم به همراه ندارد. به همین دلیل روزی چهار ساعت صحنه های کشت و کشتار امریکایی ها در عراق از این شبکه برای مردم ایران نشان داده می شد. این تصاویر تکان دهنده از شبکه رویترز دریافت می شد و تاثیر فراوانی بر مخاطبان داشت.
    
FBI وارد می شود

فعالیت این شبکه به مرور با مشکلاتی همراه شد و FBI یا همان پلیس فدرال امریکا با اتهام واهی دریافت پول از جمهوری اسلامی ایران توسط مسوولان شبکه برای برخورد با این شبکه وارد عمل شد. اما تحقیقات نشان داد دست اندرکاران شبکه پولی از دولت ایران دریافت نکرده اند. از این پس اتهام جدیدی به مسوولان این شبکه نسبت داده شد. این اتهام«پرداخت رشوه از سوی مسوولان شبکه به حکومت ایران برای کسب مجوز فعالیت در داخل ایران »بود.

در امریکا قانونی وجود دارد که مطابق آن هر شهروند ساکن امریکا اگر حتی در خارج از امریکا هم رشوه یی به فردی پرداخت یا دریافت کرده باشد از سوی دولت امریکا مجرم شناخته می شود و به استناد همین قانون، FBI مدعی شد این شبکه برای فعالیت های خود از جمهوری اسلامی ایران رشوه گرفته است و همین مساله و فشارهای دیگر باعث شد فعالیت های این شبکه پس از یک سال و نیم تعطیل شود. ایده اولیه گردانندگان این شبکه این بود که یک رسانه الزاما نباید با پول جمهوری اسلامی ایران اداره شود تا از او حمایت کند، بلکه بخش خصوصی هم می تواند رسانه یی راه اندازی کند که آزاد و معتقد به نظام باشد و طیف های مختلف را نیز دعوت کند اما ظاهرا این ایده در امریکا طرفدار چندانی نداشت. البته تعطیلی این شبکه به دلیل یافتن ردپایی از رشوه نبود، بلکه تمام هزینه های این شبکه از سوی سرمایه گذارانی تامین شده بود که علاقه مند به ایران بودند. این سرمایه گذاران بعدها در راه اندازی «شبکه ایرانیان» هم حضور داشتند.

آنها افرادی علاقه مند به فرهنگ و هنر ایران بودند که قصد داشتند خلاء ها و گسل های موجود در فضای فرهنگی ایران را پر کنند. یکی از این خلاء ها پرداختن به موسیقی بود که صدا و سیما به دلیل محدودیت هایش از آن معذور است و صرفا «موسیقی سنتی» پخش می کند حال آنکه در موسیقی غربی هم گونه های مختلفی از موسیقی سنتی گرفته تا موسیقی کلاسیک، ارکستر سمفونیک و... وجود دارد که علاقه مندان برای دریافت آن به شبکه های خارجی مراجعه می کنند. توجه به خوانندگان جوان داخل کشور هم از دیگر اولویت های این شبکه بود که با دعوت از این هنرمندان صورت گرفت: دعوت هایی که بعدها تشکر مسوولان در دستگاه های فرهنگی را نیز به همراه داشت.
    

از ثبت در انگلستان تا کسب مجوز در تهران

شبکه های ماهواره یی فارسی زبان با دو گونه مخاطب مواجه هستند: «مخاطب داخلی» که طیفی گسترده و چندده میلیونی را در برمی گیرد و «مخاطب خارجی» که شامل جامعه ایرانیان ساکن در خارج از کشور است. جامعه یی چندمیلیونی که در قاره اروپا، امریکا و کشورهای حاشیه خلیج فارس ساکن هستند. در ایران از سال ها قبل «شبکه های جام جم» ساخت برنامه برای مخاطبان ایرانی خارج از کشور را بر عهده داشتند اما حالابا امکان تماشای برنامه ها روی اینترنت و دریافت امواج از طریق ماهواره، هر برنامه یی می تواند در هر نقطه از جهان طرفدار داشته باشد. مراحل ثبت مجوز پخش شبکه ایرانیان درکشور انگلستان انجام شده است.

برنامه های این شبکه از طریق ماهواره «هات برد» پخش می شد و به همین دلیل این شبکه باید در کشور فرانسه- به عنوان محل استقرار هات برد ـ نیز ثبت می شد. شبکه ایرانیان برای فعالیت در داخل ایران هم باید همان مسیری را طی می کرد که پیش از آن شبکه های خارجی طی کرده بودند. این مسیر به «اداره کل رسانه های خارجی وزارت ارشاد» ختم می شد. طی کردن این مسیر یک سال طول کشید و پس از استعلام های مختلف و انجام مراحل قانونی، ابتدا مجوز شش ماهه یی برای شبکه صادر شد که در این مدت شبکه اقدام به فعالیت نکرد و پس از صدور مجوز شش ماهه دوم، فعالیت این شبکه آغاز شد. عید فطر سال 1390 زمان رسمی پخش برنامه های این شبکه بود اما با تمدید نشدن مجوز شبکه، فعالیت ها نیز متوقف شد.
    

چوب لای چرخ ایرانیان

وزارت ارشاد قصد داشت با صدور مجوز برای شبکه های ماهواره یی فارسی زبان، فضایی فراهم کند تا این شبکه ها با فعالیت در فضای داخل کشور، برنامه هایی مفید و نزدیک به چارچوب های جامعه ایران تولید کنند اما با تشکیل قرارگاه ماهواره عملا فعالیت این شبکه نیز در مسیر توقف قرار گرفت. این قرارگاه مهرماه سال گذشته با هدف بررسی نقش ماهواره ها و چگونگی برخورد با این تهاجم فرهنگی راه اندازی شد. اعضای این قرارگاه از افراد حقیقی و حقوقی، نمایندگان سران سه قوه و فعالان کمیته رصد و فناوری تشکیل شده است. عزت الله ضرغامی، رییس سازمان صدا وسیما، رییس و غلام رضایی، معاون وی نیز دبیر قرارگاه ماهواره هستند.

جلسات این مجموعه به صورت منظم و هفتگی برگزار شده و قرار بود ظرف شش ماه، تصمیمات نهایی درباره چگونگی برخورد با تهاجم فرهنگی ماهواره اتخاذ شود. از مهرداد بذرپاش، حسین صفارهرندی (وزیر سابق ارشاد)، مرتضی میرباقری (معاون سابق صداوسیما)، محمد سرافراز (معاون برون مرزی صداوسیما) و حجت الاسلام پناهیان به عنوان اعضای این قرارگاه نام برده می شود اما فعالیت های این قرارگاه در ماه های اخیر بیشتر به فعالیت های فیزیکی ای همچون «جمع آوری آنتن های ماهواره یی» محدود شده و عملافعالیت مشخصی صورت نگرفته تا از اقبال مخاطبان نسبت به شبکه های ماهواره یی کاسته شود.
طبق شنیده ها یکی از فعالیت های این قرارگاه فشار به وزارت ارشاد برای لغو مجوزهای ارائه شده به این شبکه ها بود که البته وزارت ارشاد زیر بار این تصمیم نرفت اما در نهایت با پایان مجوز شش ماهه، مجوز شبکه تمدید نشد و عملافعالیت این شبکه متوقف شد.
 

درآمدزایی شبکه های ماهواره یی

فعالیت رسانه ها در دنیای امروز بدون در نظر گرفتن بحث های اقتصادی و تجاری ممکن نیست. حداقل هزینه راه اندازی یک شبکه تلویزیونی خصوصی در شرایط امروز حدود 2 تا 4 میلیارد تومان است که این مبلغ باید در یک چرخه اقتصادی صحیح به جیب سرمایه گذاران شبکه بازگردد. گفته می شود شبکه «من و تو» فعالیت خود را با 30 میلیون دلار آغاز کرد. این شبکه بیشتر بر بودجه های دریافتی اش متکی است و آگهی های تبلیغاتی اش درآمد قابل توجهی برایش محسوب نمی شود.
در طرح توجیهی فروش شبکه- بیزینس پلن- شبکه ایرانیان پیش بینی شده بود که شبکه ظرف یک سال بتواند به نقطه یی برسد که هزینه هایش را تامین و به سوددهی برسد.

البته شبکه یی از جنس «شبکه ایرانیان» با بودجه یی حدود یک تا یک و نیم میلیون دلار در سال امکان فعالیت داشت و شبکه چندان پرهزینه یی نبود. بخشی از این بودجه صرف اجاره فضا در ماهواره هات برد می شد که ماهواره یی نسبتا گران اما در ایران امکان دسترسی بهتری دارد. قیمت اجاره فضا در هات برد بابت هر مگابیت حدود 13 هزار یورو در ماه است که برای شبکه یی از این جنس نیاز به اجاره سه مگابیت فضا دارد و حدود 40 هزار یورو هزینه این کار می شود. برای تمام این هزینه ها- که در ابتدای کار از سوی سرمایه گذاران پیش بینی شد- دریافت و جذب آگهی تنها راه تامین هزینه ها بود. در اغلب شبکه های ماهواره یی آگهی های قرص لاغری، گن لاغری، تقویت کننده های جنسی و نظایر آن آگهی غالب است اما این شبکه به دنبال چنین آگهی هایی نبود و قصد داشت محصولاتی را تبلیغ کند که شکل آبرومندانه یی از محصول را داشتند اما به مرور و طی فشارهای صورت گرفته، دیگر به این شبکه آگهی داده نشد و حتی اعلام شد با شرکت هایی که به این شبکه آگهی دهند برخورد خواهد شد و ممکن است ورود محصولات آنها به ایران با مشکل مواجه شود.
    

تبلیغ و ترویج تصویری مثبت از ایرانیان

شبکه ایرانیان صرفا شبکه یی اقتصادی و تجاری نبود. یکی از اهداف این شبکه در بعد فرهنگی زدودن سیاه نمایی های شبکه های دیگر و ایجاد نگاه مثبت به مسائل داخلی ایران بود که این رویکرد مثبت با برخی مخالفت ها نیز مواجه شد و عده یی این انتقاد را به شبکه وارد کردند که چرا تا این اندازه به دنبال نمایش چهره یی مثبت از ایران است؟!
در اغلب شبکه های فارسی زبان اساس فعالیت شبکه خرید و پخش برنامه های نمایشی است. شبکه «جم تی وی» یکی از نمونه های مشهور چنین شبکه هایی است که ضمن خرید محصولات ترکیه یی و پخش آن، در کنار جذب مخاطب به تبلیغ کشور ترکیه نیز می پردازد اما در شبکه ایرانی اساس کار بر تولید برنامه گذاشته شده بود.

«رضا رشیدپور» یکی از افرادی بود که برای این شبکه اقدام به تولید صد برنامه با نام «شب شما بخیر» کرد. یکی دیگر از برنامه های این شبکه مستند «شکستن کلیشه ها» بود که در چند قسمت از آن زندگی یکی از ایرانیان موفق ساکن خارج از کشور مورد بررسی قرار گرفت. ساخت 70 قسمت برنامه درباره طب سنتی و داروهای گیاهی سوژه دیگر این شبکه بود. پخش مستندهای خارجی با موضوع علم و نظریه های علمی در قرآن هم از دیگر برنامه های این شبکه بود.برنامه دیگری با نام «اتاق فکر» هم در دست تولید بود که در آن افرادی از طبقات مختلف اجتماع حضور یافته و درباره موضوع های مختلف با هم بحث و گفت وگو می کردند اما این برنامه به مرحله تولید نرسید. قرار نبود برنامه های این شبکه استرسی به مخاطب وارد کند. دیدگاه گردانندگان این شبکه این بود که بدون اینکه بخواهند از حکومت ایران به شکلی علنی دفاع کنند، نقاط مثبت جامعه ایران و خوبی های زندگی در ایران را به مخاطبان نشان دهند.

کل برنامه ها هم طی هشت ساعت پخش و سپس تکرار می شد. ظاهر شبکه نیز کاملااسلامی بود اما در معیارهای ظاهری مطابق سازمان صداوسیما عمل نمی کرد. البته هیچ یک از این امتیازها برای ادامه حیات این شبکه کافی نبود و عملابا عدم تمدید مجوز شبکه، فعالیت های دفتر تهران آن تعطیل و از اواخر فروردین ماه نیز برنامه از آنتن خارج شد. شبکه یی که می توانست به ظرفیتی برای تبلیغ ایران در دنیا تبدیل شود، حالااین روزها دفترش در تهران تعطیل و دست اندرکارانش بی انگیزه اند. هرچند به نظر می رسد مسوولان تلویزیون ایران که از ابتدا هم تمایلی به وجود چنین شبکه و شبکه هایی نداشتند، از چنین مساله یی راضی هستند. در شرایطی که صداوسیما هر روز با نیروهای موجود و سلیقه های شبیه به هم شبکه یی جدید خلق و راه اندازی می کند، ظاهرا نیازی به شبکه هایی که حرف و سخنی تازه را مطرح کنند، نیست.

منبع : اعتماد

www.citna.ir