ابزارهای فضای مجازی با خانه و زندگی ما چه می‌کنند؟

به گزارش سیتنا، احمدرضا هدایتی طی یادداشتی در سایت ره‌توشه نوشت: این روز‌ها سبک و سیاق زندگی بسیاری از ما؛ اعم از بزرگ‌ و کوچک و حتی خردسال عوض شده است، در ظاهر این‌گونه به‌نظر می‌رسد که به یُمن دسترسی به فناوری‌های جدید و رسانه‌های اجتماعی، بیش از پیش از حال هم با خبر هستیم و هر لحظه‌ای که اراده کنیم و در هر مکانی که باشیم، می توانیم به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم و یا از اطلاعات روز دنیا بهره ببریم، اما واقعیت نشان می‌دهد که در بسیاری از موارد استفاده نادرست از ابزار جدید باعث شده تا نه تنها از غافله علم و دانش و پیشرفت بشری عقب بمانیم، بلکه سبب شده تا از ارزش‌های اجتماعی و مرزهای اعتقادیمان نیز دور شویم و حتی آنگاه که در یک جمع خانوادگی در کنار هم هستیم، با سرگرم شدن در فضای مجازی از یکدیگر فاصله داشته باشیم.

در واقع در شرایط جدید، به‌جای آنکه ابزارهای نوین رسانه‌ای در خدمت انسان قرار گیرند، این ابزارهای فضای مجازی هستند که انسان‌ها را به خدمت خود گرفته‌اند، اینک مسخ افکار در فضای مجازی در حدی است که گروهی از کارشناسان این عرصه، فضای واقعی و عینی را در مقابل فضای مجازی به چالش می‌کشند و کاربران آن نیز به‌قدری در لایه‌های پنهان و آشکار دنیای جدید غرق شده‌اند که حتی به خرید و فروش فضای غیرواقعی و به اصطلاح تشکیل «زندگی دوم» در این فضا مبادرت می‌نمایند و درست به همین دلیل است که برخی از صاحب‌نظران، از کاربران رسانه‌های مجازی به عنوان «بردگان دنیای مجازی» نام می‌برند.

با این نگاه یکی از مهمترین تغییرات در حال شکل‌گیری در جهان معاصر، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. بی‌شک روند رو به رشد جهان مجازی، در آینده با شدت بیشتری روش‌ها، نگرش‌ها و ظرفیت‌های آینده‌ی جهان را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد و در صورت ادامه این روند، به احتمال زیاد سرانجام و در نهایت جهان مجازی به‌طور کامل بر تعاملات جاری جهان واقعی غلبه خواهد کرد.

با توجه به این‌که این رویکرد متفاوت لزوماً به معنای یک رفتار خوب و پسندیده نیست و در بسیاری از موارد استفاده نادرست از این ظرفیت، بر بهره صحیح از آن فزونی یافته، لذا نگرانی‌های فراوانی را برای مسئولین به همراه داشته است. اهمیت این موضوع تا حدی است که؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) خطاب به یکی از مسئولین فرهنگی کشور می‌فرمایند: «اگر رهبر نبودم، حتماً رئیس فضای مجازی می‌شدم».

ایشان در موارد مختلف کاربردهای مثبت و منفی این ابزار را مورد اشاره قرار داده‌اند، از جمله؛ در سخنرانی تاریخ 26/9/81 در دیدار اعضاء شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرمودند: «اینترنت یکی از نعم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک … اینترنت الان مثل یک جریان افسار گسیخته است … این مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده‌اش کو؟ بگویند سفارش کرده‌ایم آهنگر قلاده را بسازد!»

در رابطه با اهداف دشمن در این رابطه در تاریخ 2/7/90 نیز در جمع روحانیون شیعه و اهل سنت کرمانشاه می‌فرمایند: «شیطانِ امروز که از راه اینترنت و ماهواره و روش‌های ارتباطیِ مدرن و فوق مدرن سراغ شما می‌آید، حرف‌های مدرنی هم دارد؛ سخت‌افزارش را مدرن کرده، نرم‌افزار مدرن هم دارد. شبهه‌آفرینی دارد، اخلال در عقیده دارد، ایجاد تشویش در ذهن دارد، تزریق ناامیدی دارد، ایجاد اختلاف دارد.»

اما تعاریف و ابزارهای مورد استفاده‌ی فضای مجازی کدامند و نقش آنها در زندگی فعلی ما چیست؟ در قلمروی فضای مجازی چه عواملی باعث تشدید نگرانی‌ها شده‌اند و راهکار‌های برون رفت از آنها چیست؟

تعریف فضای مجازی:

تا‌کنون ترکیب‌های بی‌شمار و مشتقات متعددی از مفاهیم مربوط به این حوزه ساخته شده که تقریباً همگی پیوند سایبر را با خود به یدک می‌کشند. یکی از این ترکیبات فضای مجازی یا همان فضای سایبرنتیک است. فضای مجازی برای نخستین بار در سال 1982 توسط ویلیام گیمسبون، نویسنده کانادایی رمان‌های علمی- تخیلی مورد استفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی است تخیلی که از طریق اتصال رایانه‌ها و پیوند انسان‌ها، ماشین‌ها و منابع اطلاعاتی در جهان به یکدیگر پدید آمده است و دانشمند دیگری به نام کینزا نیز، فضای مجازی را محیطی متشکل از اطلاعات نامرئی می‌داند، اطلاعاتی که می تواند اَشکال مختلفی به خود بگیرد.

اندرسون نیز از این واژه تحت عنوان واقعیت مجازی نام می‌برد و این مفهوم را “واقعیت خلق شده توسط رایانه” می‌داند، واقعیتی که از آن‌رو مجازی یا مصنوعی است که در دنیای واقعی و محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران در نتیجه تعامل به واسطه قدرت ابزار الکترونیکی عینیت یافته است. در واقع وی معتقد است که واقعیت مجازی واقعیتی است که وجود فیزیکی نداشته و توسط نرم‌افزار تولید می‌شود.

در هرحال فضای مجازی با هر تعبیر و هر تعریفی که مورد استفاده قرار گیرد، دارای قلمروی وسیع، بدیع و بکری است که برای ساکنان خود مزایا، معایب، امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها، آسیب‌ها و محدودیت‌های متفاوتی را به همراه دارد، مهمترین تغییری که فضای جدید به وجود آورده، تغییر در فرهنگ و روابط انسانی است، زیرا نه‌تنها روابط مجازی را جایگزین روابط چهره به چهره‌ی سنتی ساخته، بلکه در پاره‌ای از موارد، ارزش‌های اعتقادی و اجتماعی جوامع را به ضدارزش و ضدارزش‌ها را به ارزش تبدیل نموده است.

جهان واقعی با ویژگی‌هایی مانند؛ داشتن جغرافیا، نظام سیاسی خاص، محبوس و محدود بودن، طبیعی بودن و سایر خصلت‌های خود، از جهان مجازی متمایز می‌شود و در مقابل جهان مجازی نیز با خصیصه‌هایی مثل نداشتن مکان خاص، فرازمان بودن، تکثر داشتن، قابلیت دسترسی همزمان و همگانی و غیره، به‌طور نسبی از جهان واقعی جدا می‌شود و لذا با این تعابیر، فضای مجازی را می‌توان با اندکی مسامحه مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست که می‌توان با ابزار مختلف به آن رجوع کرد.

ویژگی‌های رسانه‌های اجتماعی مجازی (social media)

در واقع یکی از عوامل فراگیری رسانه‌های اجتماعی مجازی این است که به طیف وسیعی از خواسته‌ها، اهداف و انگیزه‌های افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها پاسخ و به آن‌ها قدرت ایده‌پردازی و خلق و تولید ایده‌های جدید را می‌دهند و این قابلیتی است که در رسانه‌های اجتماعی سنتی مانند؛ مطبوعات، رادیو و تلویزیون وجود نداشت و مخاطب تنها مصرف‌کننده‌ی محتواهایی بود که برایش تولید می‌شد.

اینک رسانه‌های و نرم‌افزارهای اجتماعیِ سایبری با پیشرفت تلفن‌های همراه هوشمند هر روز بیش از گذشته وارد عرصه‌ی خصوصی زندگی مردم می‌شوند و بخش قابل‌توجهی از اوقات فراغت و حتی ساعات کاری افراد را به خود اختصاص داده‌ و تأثیرات فراوانی بر سبک زندگی مردم در ابعاد مختلف از جمله؛ مبانی اعتقادی، اخلاقی، رفتاری، ارزشی و همچنین ارتباطات اجتماعی گذاشته‌اند.

در واقع رسانه‌های اجتماعی مجازی(سایبری) گروهی از انواع جدید رسانه‌های آنلاین هستند که همه یا تعدادی از ویژگی‌های زیر که سال‌ها قبل پیش‌بینی شده بود را در خود دارند:

ابزار مورد اشاره مرز بین رسانه و مخاطب را از بین برده‌اند و امکان مشارکت مستقیم و بی واسطه در مباحث و مطالب را برای همه کاربران در همه نقاط جهان فراهم ساخته‌اند.

در همه آنها امکان دسترسی و اخذ بازخورد فوری مطالب از طریق رأی دادن و گذاشتن کامنت و یا به اشتراک گذاشتن مطالب و مباحث وجود دارد.

بر خلاف رسانه‌های سنتی مانند؛ نشریات و رادیو و تلویزیون که یک‌طرفه هستند، در رسانه‌های جدید(مجازی) به راحتی امکان ارتباط متقابل و دوطرفه وجود دارد.

در رسانه‌های جدید، به‌راحتی امکان شکل‌گیری گروه‌های اجتماعی متشکل از افراد دارای علائق مشترک در موضوعات مشخص مانند؛ ورزش، موسیقی و علم، از نقاط مختلف دنیا وجود دارد.

رسانه‌های جدید دائماً در حال شبکه‌سازی و گسترش دامنه فعالیت‌ها و ارتباطات خود هستند و از تأثیرگذاری بالایی در سطح جوامع برخوردارند.

اکثر این شبکه‌ها می‌توانند متناسب با شرایط و ویژگی‌های کاربران، دارای کاربرد و پیامدهای مثبت یا متقابلاً کاربرد و پیامدهای منفی باشند.

اگرچه هدف اولیه بسیاری از آنها تسهیل ارتباطات و ارائه خدمات خاص به جامعه بوده است، اما در حال حاضر، تقریباً از همه آنها برای استحاله فرهنگی جوامع و بعضاً جاسوسی نیز استفاده می‌شود.

طراحان و مالکان همه این شبکه‌ها به‌راحتی می‌توانند، با بررسی نحوه حضور کاربران و نوع و چگونگی رجوع آنها به مطالب، اطلاعات مهمی را در مورد ویژگی‌های اخلاقی، رفتاری، علمی، اعتقادی و سیاسی مخاطبان کسب و متناسب با شرایط برای تأثیرگذاری بر آنها برنامه‌ریزی نمایند.

انواع رسانه‌های اجتماعی در فضای مجازی:

رسانه‌های اجتماعی را می‌توان در هفت گروه شامل؛ وبلاگ‌ها (Blogs)، ویکی‌ها (Wikis)، پادکست‌ها (Podcasts)، فروم‌ها (Forums)، کامیونیتی‌های محتوایی (Content Communities)، میکروبلاگ‌ها (Microblogging) و پر کاربردترین آنها یعنی شبکه‌های اجتماعی (Social Networks) دسته‌بندی کرد، علاوه بر این‌ها برخی سایت‌های «دنیای مجازی» از قبیل سکند‌لایف(Second Life) را نیز گونه دیگری از رسانه‌های اجتماعی می‌دانند که در سال‌های آینده گسترش بیشتری خواهند داشت. در ادامه در مورد هر کدام از انواع این رسانه‌های اجتماعی که هم‌اکنون تا حدود زیادی وارد حریم زندگی خصوصی مردم شده‌اند، توضیحاتی ارائه خواهد شد.

وبلاگ‌ها(Blogs) مانند توییتر که شناخته‌شده‌ترین نوع رسانه‌های اجتماعی محسوب می‌شوند، مجلات (ژورنال‌های) آنلاینی هستند که با محتواهای جدید مالک وبلاگ و یا کاربران به‌روز می‌شوند و گونه‌های متفاوتی دارند که وبلاگ‌های شخصی، وبلاگ‌های سیاسی، وبلاگ‌های تجاری، وبلاگ‌های تقریباً حرفه‌ای و وبلاگ‌های رسانه‌های جریان اصلی، برخی از انواع آنها هستند.

به‌زبان ساده؛ وبلاگ فضای آنلاینی است که در آن مطالب به‌ترتیب جدید‌ترین داده ورودی منتشر می‌شوند. مطالب وبلاگ‌ها اغلب با لحن شخصی و گاه محاوره‌ای نوشته می‌شوند و به نویسنده یا گروهی از نویسندگان تعلق دارند. در وبلاگ امکان دریافت نظرات و نیز پیگیری مباحث برای هر نوشته (Comments) وجود دارد. همچنین امکان مشترک شدن در وبلاگ‌ها از طریق دریافت مطالب به‌وسیله ایمیل و یا دنبال کردن مطالب در خبرخوان‌ها به‌وسیله آر.اس.اس هم وجود دارد.

راه‌اندازی وبلاگ‌ها به‌وسیله سرویس‌های ارائه خدمات وبلاگ‌نویسی مانند؛ بلاگر (Blogger) و وردپرس (WordPress) به سادگی و رایگان امکان‌پذیر است.

ویکی‌ها(Wikis) که از آن به‌عنوان پروژه‌های همکاری مشترک نام می‌برند، وب‌سایت‌هایی هستند که به کاربران خود اجازه اضافه کردن و ویرایش محتوا را می‌دهند و محتوای تولیدی آنها حاصل مشارکت اعضاست.

در واقع این مخاطبان و کاربران عادی اینترنت هستند که محتوای آنها را تولید و ویرایش می‌کنند. بنابراین برای کارها و پروژه‌های مشارکتی مناسب هستند. مثلا اگر قرار باشد متنی طولانی را افراد مختلفی از نقاط متفاوتی به‌صورت تیمی کامل کنند استفاده از مدل ویکی‌ مناسب‌ترین گزینه است.

ویکی‌پدیا مشهورترین سایت ویکی در دنیاست. ویکی‌پدیا، دانش‌نامه آزاد آنلاینی است که سال 2001 شروع به فعالیت کرد و در حال حاضر بالغ بر دو و نیم میلیون مقاله فقط به زبان انگلیسی و حدود یک میلیون کاربر دارد.

ویکیا (Wikia)، ویکی‌هاو(wikiHow) و ویکی‌نیوز(Wikinews) نمونه‌های دیگری از سایت‌هایی هستند که بر اساس الگوی ویکی فعالیت می‌کنند.

پادکست‌ها(Podcasts) فایل‌های صوتی و تصویری هستند که در اینترنت قرار داده شده‌اند و کاربران می‌توانند مشترک آنها شوند. به عبارت دیگر پادکست‌ها همانند ضبط‌کننده‌های ویدئویی شخصی(PVRs)، سایت‌هایی هستند که به‌کاربران اجازه می‌دهند تا محتوای صوتی و تصویری مورد نظر خود را هر زمان که مناسب تشخصی می‌دهند، ببینند و بشنوند.

زمانی که برنامه جدیدی از یک پادکست در وب منتشر می‌شود، سرویس‌های اشترک پادکست و نرم‌افزارهای دریافت پادکست(podcatchers) به‌طور اتوماتیک از طریق آر.اس.اس مطلع می‌شوند و شروع به دانلود فایل جدید می‌کنند. پادکست‌ها هم بر روی کامپیوترهای شخصی و هم بر روی دستگاه‌های همراه ضبط و پخش موسیقی مانند آی‌پاد، قابل استفاده و شنیده شدن هستند.

علاوه بر پادکست‌های شخصی که به‌وسیله کاربران عادی اینترنت تولید می‌شوند و در اینترنت منتشر می‌شوند، بسیاری از رسانه‌های سازمانی و حرفه‌ای هم به‌تولید و انتشار پادکست روی آورده‌اند. مثلا برخی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی برنامه‌های‌شان را به‌صورت پادکست در اینرنت قرار می‌دهند. برخی مطبوعات و سایت‌ها هم بخشی از محتوای‌شان را به‌صورت صوتی و در قالب پادکست به مخاطبان عرضه می‌کنند.

سایت پادکست‌الی(www.podcastalley.com) مرجع خوبی برای دستیابی به لیستی از پادکست‌ها و اطلاعات دیگر در مورد این رسانه اجتماعی است.

فروم‌ها(Forums) یک مفهوم نسبتاً قدیمی به‌شمار می‌رود که دربرگیرنده فضایی برای طرح بحث و گفتگو در موضوعات مختلف است. در فضای اینترنتی، فروم‌ها مکان آنلاین مناسبی برای طرح موضوعات و مسائل جدید، جستجو در مورد مباحث مورد علاقه و به اشتراک‌گذاری اخبار و مطالب به‌شمار می‌روند.

برخلاف وبلاگ‌ها که عمدتاً شخصی هستند، فروم‌ها معمولا به‌وسیله یک یا چند مدیر اداره می‌شوند و اغلب به شکل یک وب‌سایت مستقل و گاهی به عنوان بخش جانبی یک وب‌سایت ساخته می‌شوند و حول موضوعات خاصی مانند؛ موسیقی، تکنولوژی، سینما و تلویزیون، اقتصاد و غیره شکل می‌گیرند و معمولاً از طرح موضوعات نامرتبط در آنها نیز جلوگیری می‌شود.

برخی فروم‌های عمومی هم حیطه گسترده‌تری از موضوعات را شامل می‌شوند. معمولا هر فروم از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. کاربران اینترنتی از طریق عضویت در فروم‌ها می‌توانند وارد بخش‌های مختلف فروم شوند و موضوعات مورد علاقه را مطالعه کنند یا موضوع جدیدی مطرح کنند.

موتور جستجوی فروم‌ها به نشانی www.boardtracker.com مطالب ده‌ها هزار فروم را پیگیری می‌کند و لذا در زمینه فروم‌ها اطلاعات قابل توجهی دارد.

کامیونیتی‌های محتوایی(Content Communities) امکان مدیریت و به اشتراک‌گذاری نوع خاصی از محتوا از قبیل؛ عکس، فایل‌های ویدئویی، متن یا لینک را برای کاربران فراهم می‌کنند. برای این منظور کاربر ابتدا باید ثبت‌نام نماید، پس از آن می‌تواند صفحه شخصی ایجاد نموده و به سایرین متصل شود.

کامیونیتی‌های محتوایی اندکی شبیه به شبکه‌های اجتماعی و بعضاً خبری هستند. به‌عنوان مثال؛ دیگ (Digg) یکی از سایت‌هایی است که به‌منظور به‌اشتراک‌گذاری اخبار و محتوای متنی تاسیس شده و فعالیت می‌کند. اعضاء اخبار و مطالبی که به‌نظرشان جالب می‌آید را در سایت دیگ، لینک می‌دهند. سپس هر مطلب یا خبری را که بیشترین بازدید کننده را داشته و بر اساس آرای کاربران از امتیاز بالاتری برخوردار باشد به صفحه اول سایت منتقل می‌کنند و در معرض بازدید تعداد بیشتری از کاربران قرار می‌دهند. دیگ مدعی است که ماهیانه20 میلیون بازدیدکننده مستقل دارد که آمار مناسبی برای سایتی از این نوع محسوب می‌شود.

یوتیوب (YouTube) نمونه دیگری از این نوع وب‌سایت‌هاست که ابتدا در قالب یک شرکت مستقل شروع به فعالیت کرد ولی موفقیت چشم‌گیر و روبه‌رشد آن باعث شد تا در سال 2006 به‌وسیله گوگل خریداری شود. این سایت در حوزه ‌اشتراک‌گذاری فایل‌های ویدئویی فعالیت می‌کند و روزانه حدود 100میلیون ویدئو در آن مورد بازدید قرار می‌گیرد.

علاوه بر هزاران فیلم کوتاه شخصی که با دوربین‌های دیجیتالی آماتور یا وب‌کم‌ها تصویربرداری شده و به‌وسیله اعضای یوتیوب درسایت قرار داده شده است، هزاران کلیپ هم از برنامه‌های تلویزیونی یا قطعاتی از فیلم‌هایی سینمایی در آن قرار دارد و این سایت را به مخزن عظیمی از تصاویر ویدئویی تبدیل کرده است. فلیکر(Flickr) سایت دیگری است که در حوزه به ‌اشتراک‌گذاری عکس فعالیت می‌کند.

میکروبلاگ‌ها(Microblogging) که ترکیبی از شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌های کوچک با پیام‌های فوری هستند نیز با مطالب کاربران به‌روز می‌شوند. یکی از معروف‌ترین سایت‌ها در عرصه میکروبلاگ‌ها، توییتر (Twitter) است، اعضای توییتر با عضویت در سایت و ایجاد صفحه شخصی می‌توانند با استفاده از پیامک‌های موبایل، پیام‌های فوری و ابزارها و افزونه‌هایی که در مرورگرها یا در محیط کامپیوتر کاربران قابل نصب هستند، مطالب کوتاه‌شان را منتشر کنند و یا با مراجعه به آن از جدیدترین مطالب مطلع شوند. همچنین امکان پیگیری توییت‌های هر شخص با مشترک شدن در آدرس آر.اس.اس خروجی‌اش وجود دارد.

گفته می‌شود این سایت بالغ بر یک میلیون کاربر دارد. کاربردهای توییتر بسیار گسترده و متنوع است. برخی کاربران از آن برای انعکاس رویدادهای زندگی روزمره‌شان استفاده می‌کنند، برخی دیگر برای تبادل افکار و عقایدشان یا انجام گفتگو استفاده می‌کنند. همچنین برخی رسانه‌های جریان اصلی مثل بی.بی.سی و سی.ان.ان هم از توییتر برای انتشار اخبار فوری استفاده می‌کنند.

توییتر کاربرد تبلیغاتی هم دارد، به عنوان مثال؛ باراک اوباما برای تبلیغات انتخاباتی از این رسانه اجتماعی استفاده کرد. از دیگر میکروبلاگ‌های مهم در دنیای وب می‌توان به پاونس(Pownce) و جایکو(Jaiku) اشاره کرد که حدود 90% ظرفیت این سایت‌ها در اختیار کاربران قرار دارد و هر کدام تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با یکدیگر دارند.

7- شبکه‌های اجتماعی(Social Networks) که به اعضای‌ خود اجازه می‌دهند تا با ساخت صفحات شخصی و برقراری ارتباط کلامی، تصویری و نوشتاری یا دیتا و شبکه‌سازی اینترنتی، خودشان را به دیگران معرفی و با آنها ارتباط برقرار نموده و طرح‌ها، ایده‌های و مطالب قدیمی یا جدید مورد نظرشان را به تبادل بگذارند و این قابلیتی است که باعث می‌شود تا افراد مختلف در حوزه‌های گوناگون کاری، تجاری و شخصی، نسبت به عضویت در این شبکه‌ها اقدام نمایند.

در اکثر موارد؛ این شبکه‌ها به محل خوبی برای سرویس‌های جاسوسی کشورهای جهان به‌خصوص برای مالکان و طراحان آن تبدیل شده‌اند. اگرچه در بعضی از این موارد مثل مای‌ناسا، سمت و سوی اصلی این علایق (فضا) مشخص است، اما در بیشتر آنها طراحان و مالکان با تعیین کلیدواژه‌های مورد نظر، درپی تأثیرگذاری فکری و فرهنگی و یا کسب اطلاعات مورد نظر از طریق کاربران هستند.

برخی از شبکه‌های اجتماعی برپایه اینترنت عبارتند از؛ فیس‌بوک(facebook) که در ابتدا برای استفاده دانشگاه‌ها طراحی و سپس عمومی شد، مای‌اسپیس(myspace) که به موسیقی‌دانان و علاقه‌مندان موسیقی اختصاص دارد، لینکدین(LinkedIn) که به کاربرانش در مدیریت و برقراری ارتباطات آنلاین حرفه‌ای و تجاری کمک می‌کند. و ببو(Bebo) که از دیگر شبکه‌های اجتماعی است.

امروزه شبکه‌های اجتماعی نقشی مهم و کلیدی در تحولات سیاسی و تغییرات اجتماعی و فرهنگ‌سازی بر عهده دارند، همچنین این شبکه‌ها سهم مؤثری را در موفقیت‌های تجاری و پیشرفت‌های کاری نیز ایفا می‌کنند.

شبکه‌های اجتماعی از زنجیره‌ به هم پیوسته‌ای از پروفایل‌ها تشکیل شده‌اند و کاربران اینترنتی از طریق عضویت در شبکه‌های اجتماعی و ایجاد و راه‌اندازی پروفایل‌ها و صفحات شخصی می‌توانند در این محیط با دیگران ارتباط برقرار کنند و حتی دوستان و آشنایان قدیمی‌شان را با استفاده از شبکه‌های اجتماعی جستجو و پیدا کنند.

تا مدتی قبل؛ این ظرفیت فقط به رایانه اختصاص داشت، اما در سال‌های اخیر، با ارائه‌ی نسل‌های جدید، تلفن‌ها و تبلت‌های هوشمند به بازار، شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای اجتماعی وارد تبلت‌ها و تلفن‌های همراه شده‌اند و توانسته‌اند توجه کاربران زیادی را به‌سوی خود جلب نمایند.

جایگاه آماری کاربران شبکه‌های اجتماعی مجازی:

گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که در سال 2008 در سطح جهان حدود 400 میلیون نفر کاربر از نرم‌افزار وی‌چت، برای چت‌کردن و ارسال صوت و تصویر استفاده کرده‌اند، در سال‌های اخیر نیز ثبت حدود 110میلیون وبلاگ که از طریق سایت تکنوراتی پیگیری می‌شوند و نیز مشاهده روزانه حدود 100 میلیون ویدئو در سایت یوتیوب و نزدیک به 123میلیون عضو سایت فیس‌بوک در جهان، همگی نشانه‌های اهمیت فراوان پدیده رسانه‌های اجتماعی هستند و این در حالی است که دامنه استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در دنیا، روز به روز در حال گسترش است.

به عنوان مثال؛ کشور آمریکا به عنوان پایه گذار اینترنت در جهان با بیش از 303 میلیون نفر جمعیت بالغ بر 220 میلیون کاربر اینترنت دارد که بعد از چین دومین کشور جهان از نظر تعداد کاربر اینترنت است. این کشور دارای ضریب نفوذ اینترنت 5/72 درصدی است و در رده سیزدهم کشورهای جهان در رتبه بندی جهانی ضریب نفوذ اینترنت قرار گرفته است.

کشور کانادا نیز با 33 میلیون نفر جمعیت حدود 28 میلیون کاربر اینترنت دارد و ضریب نفوذ این وسیله ارتباطی در این کشور بالغ بر 84 درصد است که از این نظر در رده ششم رتبه بندی کشورهای جهان قرار دارد. اما ضریب نفوذ اینترنت در کشور کره جنوبی با بیش از 49 میلیون نفر جمعیت و حدود 37 میلیون کاربر، حدود 76 درصد است که از این لحاظ در رده شانزدهم کشورهای جهان قرار دارد.

در کشور مالزی نیز 25 میلیون نفر جمعیت و حدود 15 میلیون نفر کاربر اینترنت دارد که این آمار از ضریب نفوذ 62 درصدی و رتبه سی و چهارم این کشور خبر می‌دهد و کشور ترکیه نیز به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه در منطقه که از نظر تعداد جمعیت شباهت بسیار نزدیکی به ایران دارد، حدود 26 میلیون کاربر اینترنت با ضریب نفوذ 35 درصد دارد با این تفاوت که تعداد کاربران اینترنت باند پهن این کشور حدود 6 میلیون و یک درصد کل کاربران باند پهن جهان است ضریب نفوذ اینترنت باندپهن ترکیه 8 درصد است و این کشور در جایگاه بیست و نهم جهان قرار دارد.

در کشور 28 میلیون نفری عربستان نیز حدود 7 میلیون نفر از اینترنت استفاده می‌کنند و این کشور با ضریب نفوذ 22 درصدی در رده کشورهای میانه رو به پایین رتبه بندی جهانی قرار دارد و قطر نیز با 795 هزار نفر جمعیت حدود 351 هزار نفر کاربر اینترنت دارد و با ضریب نفوذ 42 درصدی در رده کشورهای میانه در رتبه بندی جهانی است.

جایگاه آماری ایران در شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی:

در سال‌های اخیر کاربران ایرانی به شدت به شبکه‌های اجتماعی علاقه نشان داده‌اند و تلاش کرده‌اند تا تحت هر شرایطی به نوعی در این فضاها حضور داشته باشند، به عنوان مثال؛ بسیاری از کاربران ایرانی به‌راحتی و بدون آنکه بدانند با علامت‌گذاری گزینه‌های ثبت‌نام در این شبکه‌ها، چه امتیازات و اختیاراتی را به مالکان اصلی آنها واگذار می‌کنند، در آنها ثبت‌نام می‌کنند، تا جایی که هم‌اکنون سرعت ثبت‌نام و عضویت کاربران ایرانی در شبکه‌هایی مانند؛ وایبر به 6 برابر میانگین جهانی رسیده است.

بر اساس آمار اعلام شده توسط وزارت ارتباطات، تعداد کاربران اینترنت در شش ماه نخست سال1392 حدود 41میلیون نفر بوده است. این در حالی است که پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) می‌گوید حدود 85% کاربران ایرانی فعال در اینترنت، عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. با محاسبه‌ای ساده می‌توان گفت بر اساس آمارهای رسمی حدود 35میلیون ایرانی یا به عبارتی با احتساب جمعیت 80 میلیونی ایران، حدود 47% ایرانیان از طریق؛ رایانه، تبلت یا تلفن همراه عضو شبکه‌های اجتماعی هستند.

این در حالی است که بر اساس آمار مراکز ذیربط بین‌المللی، ضریب نفوذ اینترنت در ایران با نزدیک 27 میلیون مشترک به‌طور میانگین حدود 60% اعلام شده است، کاربران ایرانی از 5 نوع اتصال از طریق ADSL، اینترنت دایل‌اپ، وایمکس، GPRS موبایل و اینترنت فیبر نوری به شبکه اینترنت جهانی دسترسی دارند که در این میان سهم اتصال به اینترنت از طریق GPRS بیش از سایر اتصالات است. به نحوی که بالغ بر 21.03 درصد کاربران که حدود 15 میلیون و 803 هزار و 960 نفر می شوند از موبایلشان برای اتصال به اینترنت بهره می برند.

این آمار نشان می دهد که 5 استان مازندران با ضریب نفوذ 75 درصد، تهران با ضریب نفوذ 70.35 درصد، اصفهان با ضریب نفوذ 66.05 درصد، قم با ضریب نفوذ 62.59 درصد و سمنان با ضریب نفوذ 58.5 درصد به ترتیب استان های دارای بیشترین کاربر اینترنت به شمار می آیند.

یک مرکز ارتباطی با نام Annenberg که به تازگی نتایج مطالعات خود در مورد رفتار کاربران ایرانی و میزان حضور آنها در شبکه‌های اجتماعی را منتشر کرده است. نیز از رفتار متفاوت ایرانیان در فضاهای مجازی سخن گفته است، رفتار متفاوتی که لزوماً به معنای رفتار مثبت نیست و سبب شده تا رفتار ایرانیان مورد توجه ویژه قرار بگیرد.

نتایج بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که متأسفانه حضور پررنگ و حدود 90درصدی تعداد قابل توجهی از کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی، معمولاً توأم با هنجارشکنی است و عمدتاً جنبه تفریحی و سرگرمی اخلاقی و بعضاً غیراخلاقی دارد، باعث شده تا محققان این مراکز به این فکر کنند که چگونه است که با وجود فیلتر بودن شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس بوک و توییتر، باز هم ایرانیان به شکل فعال در این شبکه‌ها وارد می‌شوند.

پژوهش این مرکز ارتباطی نشان داده است که 85% از کاربران ایرانی عضو فیس بوک چند سال است که در این شبکه اجتماعی فعالیت می‌کنند. طبق گزارش این مرکز تحقیقاتی، 5٩% کاربران ایرانی روزانه چند‌بار سراغ صفحه شخصی خود در فیس‌بوک می‌‌‌‌‌‌‌‌روند، یک سوم آنها به‌رغم آگاهی از ناامن بودن ابزارهای فیلترشکن به این کار مبادرت می‌ورزند و ٢٧% آنها روزی حداقل یک بار این کار را انجام می‌دهند.

در مورد ابزار و امکاناتی که کاربران ایرانی برای استفاده از فضای مجازی آن را به کار می گیرند هم باید گفت که 51 درصد کاربران ایرانی با رایانه شخصی، 33 درصد با تلفن همراه و 16 درصد هم با تبلت به شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس بوک ورود پیدا می‌کنند و چیزی در حدود نصف کاربران ایرانی فیس بوک از محل کار، پروفایل خود را کنترل می‌کنند.

در مورد تعداد ساعتی که کاربران ایرانی در فیس بوک می گذرانند هم باید گفت که 32 درصد از این افراد در طول هفته زمانی بیش از 10 ساعت را در این شبکه مجازی می‌گذرانند و 19 درصد از کاربران هفته‌ای 5 تا 10 ساعت در فیس بوک می چرخند، جمعیت باقی مانده هم بین 1 تا 3 ساعت از زمان هفته خود را صرف گشت و گذار در فیس بوک می کنند.

برای درک بهتر موضوع در مورد میزان استفاده کاربران ایرانی از فیس‌بوک خوب است که بدانیم. صفحه وزیر امور خارجه ایران در فیس بوک تا به حال بیش از 900 هزار بار لایک شده است، این در حالی است که صفحه همتای انگلیسی او یعنی “دیوید کامرون” تنها 250 هزار بار لایک شده است.

سایت الکسا (Alexa) مرکز آماری دیگر است که آمار قابل‌توجهی از کاربران ایران در شبکه‌های اجتماعی موبایلی ارائه کرده که رتبه ایران در هریک از این شبکه‌های اجتماعی را نشان می‌دهد. به گزارش خبرآنلاین، اگر سرور اصلی سایت‌هایی مانند وایبر، تلگرام، لاین و واتس‌اپ را ملاک اصلی و میزان ترافیک ورودی- خروجی به سرورهای این سایت‌ها را ملاک بازدید قرار دهیم، می‌توانیم بر مبنای آمار تولیدشده الکسا، چنین قضاوت کنیم که در وایبر ایران اول، روسیه دوم، آمریکا سوم، هند چهارم و برزیل پنجم هستند.

گفتنی است که ١١,٨ درصد از ترافیک به ایران اختصاص دارد و روسیه با ١٠.4 در ردیف دوم قرار دارد. همچنین در تلگرام آمریکا با ٨4 درصد اول و با اختلاف زیادی ایران با ٣.٧ درصد دوم، هند با ٣.٢ درصد سوم، انگلیس و اسپانیا نیز در رده‌های چهارم و پنجم ترافیک الکسا هستند. در لاین نیز اندونزی با ١5.١ درصد اول، آمریکا با ١١.٢ درصد دوم و ایران با ٩.٢ درصد سوم است.

واتس‌اپ (WhatsApp) با 4٣ زبان مختلف ازجمله فارسی، شبکه پرطرفدار دیگری است که مدتی است در مالکیت فیس‌بوک قرار گرفته و بیش از 600 میلیون مشترک در سطح جهان دارد، در این فهرست، هند با ٢٢.4%، برزیل با ١4%، ترکیه با 5.١%، اسپانیا با 5% و ایتالیا با 4.٨% مقام‌های پرترافیک اول تا پنجم را دارند، مرکز الکسا تعداد اعضای ایرانی این سایت را بیش از 5 میلیون نفر اعلام کرده است و لذا شواهد نشان می‌دهد که تعداد کاربران ایرانی واتس‌اپ نیز باید در رده اول تا پنجم باشد..

آلکسا توضیح داده است در حالی‌که رتبه جهانی عضویت و استفاده از وایبر در جهان 5 هزار و 631 است، ایرانی‌ها رتبه 764 را به خود اختصاص داده و بیشترین اعضا و مخاطبین وایبر در جهان را تشکیل می‌دهند. در بررسی‌های این مرکز امتیازدهی اینترنتی اعلام شده است که ١/١١% از تمام مشترکان سرویس پیام‌رسان وایبر ایرانی هستند. با توجه به این آمار که از مرکز الکسا به دست آمده، بیش از ٢٨ میلیون ایرانی عضو وایبر هستند و یکی از تاثیرگذارترین کشورهای این نرم افزار ارتباطی به حساب می‌آیند.

نتایج تحقیقات مرکز الکسا نشان می‌دهد که طیف سنی کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی بیشتر به رده سنی بین30 تا 39 سال و کسانی که دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی بوده‌اند، یعنی نیروی کار و کسانی که قرار است آینده کشور را بسازند، اختصاص داشته است.

محمود واعظی وزیر ارتباطات، می‌گوید؛ معادل چهار میلیون نفر ایرانی از کاربران وی‌چت‌ هستند و بررسی‌های صورت‌گرفته از نحوه استفاده کاربران ایرانی از نرم‌افزارهای کاربردی موبایل نشان می‌دهد بالغ بر ٨٠% کاربران ایرانی سیستم‌ عامل‌های اندروید، از فروشگاه کافه بازار برای خرید نرم‌افزارهای خود کمک می‌گیرند که در این فروشگاه سهم اپلیکیشن‌های کاربردی (نرم‌افزار‌های کاربردی) مانند وی‌چت، وایبر، واتس‌اپ، تانگو و اینستاگرام که این روزها در دایره توجهات قرار دارد، بالغ بر یک میلیون دانلود است.

به تعبیری این اپلیکیشن‌ها(نرم‌افزارهای کاربردی) هر کدام بیش از یک‌میلیون بار توسط کاربران ایرانی کافه بازار بارگذاری شده است و با احتساب اینکه اگر این کاربران ٨٠ درصد کاربران سیستم‌عامل اندروید را تشکیل دهند، شمار کاربران اپلیکیشن‌های موبایل برای سیستم‌عامل اندروید بالغ بر یک میلیون و ٢٠٠ هزار نفر خواهد بود.

درهمین‌حال، سهم فروشگاه نرم‌افزاری سیبچه نیز برای کاربران سیستم‌عامل اپل iOS بیشتر از فروشگاه‌های مشابه تخمین زده می‌شود و با وجودی که آماری از شمار کاربران اپل در ایران وجود ندارد، اما به اعتقاد فعالان، شمار کاربران اپل از بارگذاری این برنامه‌های کاربردی به بیش از ٣٠٠ هزار نفر می‌رسد که با احتساب شمار مشترکان، برنامه‌های کاربردی اندروید، به نظر می‌رسد بالغ بر ١,5 میلیون ایرانی عضو این شبکه‌های اجتماعی هستند. مرکز Innovation Is Everywhere هم اعلام کرده است که ایران بزرگترین بازار اینترنتی در خاورمیانه را دارد.

پیامدها و آثار منفی این رویکرد چیست؟

اگرچه رئیس جمهور محترم در یکی از سخنرانی‌هایشان با نگاهی خوشبینانه به موضوع گسترش دامنه نفوذ رسانه‌های اجتماعی پرداخته و گفته‌اند؛ «سال‌های اول انقلاب دغدغه ما این بود که مبادا یک دستگاه ویدئویی وارد کشور شود، دیدیم آمد و به همه خانه‌ها رخنه کرد و بر اِیمان جوان‌هایمان اثر منفی نگذاشت. غصه دیگری شروع شد که با ماهواره چه کنیم. آمدیم و در پشت بام‌ها و بالکن‌ها با آن مبارزه کردیم. اما تاثیری نداشت. امروز ظاهراً غصه دیگری برپا شده و آن اینکه با اینترنت و جوان کاربر و ایمیل و موبایل و نسل سوم و چهارم چه کنیم.» اما به‌نظر می‌رسد که امروز رفع آثار و پیامدهای منفی این پدیده به یک دغدغه واقعی برای مردم و مسئولین تبدیل شده است و همانگونه که ایشان نیز اشاره کرده‌اند، علت اصلی آن را باید در تمرکز بر استفاده از روش‌های سلبی و عدم استفاده همزمان از سایر ظرفیت‌ها و روش‌های فرهنگی مناسب جستجو کرد.

در واقع رشد جهشی آمار جرائم اخلاقی و ناهنجاری‌های اجتماعیِ ناشی از ورود و گسترش رسانه‌های نوین، به‌خصوص ماهواره و شبکه‌های اجتماعی در یک دهه اخیر، بیانگر تغییرات فرهنگی شگرف و در عین‌حال بعضاً نامطلوبی است که اگر هم‌اکنون تدبیری برای آن اندیشیده نشود، تغییر کامل سبک زندگی و ارزش‌های اخلاقی ایرانی- اسلامی در آینده نزدیک، دور از انتظار نیست.

واقعیت امر این است که متأسفانه بیشتر کاربران ایرانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، در دام اهداف جدید دشمن گرفتار شده و بیشتر برای تفریح و گذراندن وقت به این محیط ها وارد می شوند و گاهی نیز موارد استفاده از این شبکه‌ها به گپ یا گفت وگوی (چت کردن) اینترنتی خلاصه می‌شود، لذا با قاطعیت می‌توان اظهار داشت که رسانه‌های اجتماعی هنوز در کشور ما و حتی بسیاری از دیگر کشورها، جایگاه و کاربرد مفید خود را پیدا نکرده‌اند و صرفاً یک ابزار تفریحی محسوب می‌شوند.

با اینکه هدف اولیه راه‌اندازی بسیاری از این شبکه‌ها، تسهیل ارتباطات و ارائه خدمات علمی و آموزشی و کاری به کاربران بوده است، اما به‌تدریج اهداف استکباری مختلفی ازجمله؛ استحاله فرهنگی و جاسوسی اطلاعاتی نیز به آنها افزوده شد و لذا امروز می‌توان مدعی شد که، تأثیرات مخرب رسانه‌های اجتماعی و ماهواره و سایر شبکه‌های عظیم اطلاع‌رسانی، از توپ و تانک و موشک و حتی بمب اتم بیشتر است.

یکی از صاحب‌نظران این عرصه به نام مارکوزه در این رابطه می‌گوید؛ وسائل ارتباط جمعی، ارزش‌های فرهنگی را به کالاهای روزمره و به ارزش‌های مبادلاتی و سودگرایانه تبدیل کرده‌اند و جامعه هم بر بنیان ارزش‌های مبادلاتی مستقر گردیده و ارزش‌های دیگر به دور افکنده شده‌اند. این شرایط آنچه را که برای انسان به ارمغان آورده، ابتذال است و در این میان متاعی که از رونق افتاده، حقیقت است.(مارکوزه، 1359،ص 89).

بررسی‌های صورت گرفته در ایران نیز نشان می‌دهد که پس از ورود امکاناتی مانند؛ رایانه، تلفن همراه و ماهواره و ترویج و گسترش دامنه استفاده از بازی‌های رایانه‌ای، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، علاوه بر ترویج نسبی فرهنگ ابتذال و بی‌بندوباری و تغییر در سبک زندگی، روابط اجتماعی و حتی روابط عاطفی خانواده‌ها نیز دستخوش تغییر و تحول شده است. به‌گونه‌ای که میانگین وقتی که اعضای خانواده‌های ایرانی برای یکدیگر صرف می‌کنند، به کمتر از 17 دقیقه رسیده است.

به عنوان مثال؛ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران، خرداد ماه سال گذشته طی گزارشی با عنوان «ازدواج موقت و تاثیر آن بر تعدیل روابط نامشروع جنسی» با استناد به نامه‌ای از وزارت آموزش و پرورش، نتایج تحقیق بر 141 هزار و 555 دانش آموز دختر و پسر دوره متوسطه در سال تحصیلی 1387-1386 منتشر کرده است، که بی‌شک بخش عمده ناهنجاری‌های مندرج در این گزارش را باید ناشی از استفاده نادرست از شبکه‌ها و ابزارهای رسانه‌ای جدید دانست.

طبق این گزارش، در سال تحصیلی 1386-1387 از 141552 دانش آموز (دختر و پسر) دوره متوسط در کل کشور تعداد 24889 نفر (17.5 درصد) دارای روابط همجنسگرایی (لواط و مساحقه) بودند، بر اساس این تحقیق، 105 هزار و 46 نفر دانش آموز یعنی 74.3 درصد دارای رابطه «غیر مجاز با جنس مخالف» بوده‌اند،

به گزارش پارسینه؛ معاون ساماندهی امور جوانان وزیر ورزش و جوانان نیز در تاریخ21 اردیبهشت امسال، گفته بود که بر اساس گزارش‌های آموزش و پرورش، 40 درصد دانش‌آموزان، رابطه با جنس مخالف را از 14 سالگی شروع کرده‌اند. به گفته وی، ارتباطِ پیش از دانشگاه دختران و پسران نسبت به 30 سال پیش سه برابر شده و زمان شروع رابطه جنسی نیز به دوره راهنمایی رسیده است.

مدیر کل بهزیستی استان تهران نیز طی یک گزارش، جمعیت دختران بین 15 تا 29 ساله کشور را 12میلیون نفر اعلام می‌کند و می‌افزاید که اگر این مؤلفه مورد توجه قرار گیرد می‌تواند عامل توسعه‌یافتگی باشد، اما از گزارش وی در بیان پیامدهای منفی ماهواره و شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک چنین استنباط می‌شود که متأسفانه یکی از آثار و پیامدهای منفی استفاده نادرست از این ابزار، افزایش پدیده فرار دختران بوده و این مورد، معضلی است که روز به روز در حال افزایش است و سالانه 10 الی 15 درصد به مقدار آن در سنین 14 تا 18سال افزوده می‌شود.

به گزارش یکی از خبرگزاری‌ها، دکتر فروزنده جعفرپور (جامعه‌شناس) نیز گفته است؛ نیمی از محتوای پیام‌هایی که از طریق شبکه‌های اجتماعی موبایلی رد و بدل می‌شود لطیفه است و 12 درصد آن را پیام‌های نامناسب تشکیل می‌دهند. وی افزود: براساس نتایج ارائه‌شده در همایش «تلفن همراه هوشمند و سبک زندگی» میزان استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند از ساعت 20 تا 24 به شدت افزایش می‌یابد. در این مدت افراد وارد شبکه‌های مجازی می‌شوند و این در حالی است که نوجوانان و جوانان باید وقت خود را با خانواده بگذرانند تا ارزش‌ها و هنجارهای جامعه در آنان نهادینه شود ولی آنان به جای برخورداری از فراغت فعال و جمعی به فراغت فردی روی می‌آورند.

بدیهی است که عادی سازی روابط نامشروع و از بین بردن قبح بسیاری از خطاها و گناهان، افزایش ارتباط با جنس مخالف، تزلزل بنیان خانواده، ترویج اباحه‌گری، فرار دختران از خانه، افزایش طلاق، خیانت همسران، به وجود آوردن بدگمانی در فضای واقعی نسبت به همه‌ی اشخاص، کشیده شدن ارتباط‌های مجازی به ارتباط‌های خارج از عرف در فضای واقعی جامعه و در نهایت اتلاف وقت و هدر دادن سرمایه و انرژی نیروی کار کشور، تنها بخشی از پیامد‌های مخرب استفاده ناصحیح از این نرم افزارها می‌باشند.

علاوه بر آن؛ از آنجا که ارتباطات و اطلاعات در فضای سایبری به‌گونه‌ای است که هیچ محدودیتی قادر نیست آن را کنترل کند، لذا این نرم افزارها امکان و بعضاً اجازه‌ی دسترسی به اطلاعات شخصی کاربران و نیز قابلیت شناسایی و مکان‌یابی آنها در محدودی معین را دارند. لذا به‌راحتی می‌توانند به حریم خصوصی زندگی آنها وارد و زمینه سوء استفاده‌های مختلف را برای افراد شیاد فراهم کنند.

به این ترتیب دشمن تلاش دارد تا در قلمرو محیط مورد اشاره، از فرصت ایجاد شده نهایت بهره را عاید خود نماید و اصول و ارزش‌های اسلامی و همچنین فرهنگ‌های ارزشی بزرگ و کهن مانند ایران که ‌حضور کمرنگ‌تری در عرصه سایبری دارند را به‌طور کامل از میان بردارد، به این ترتیب از تغییر و استحاله فرهنگی باید به‌عنوان بزرگترین آسیب استفاده نادرست از این ابزارها نام برد، البته در کنار این موضوع باید به مواردی مانند؛ هدر رفت وقت مفید کاربران و در نتیجه کُند شدن روند رو به رشد پیشرفت‌های علمی و نیز اختلال در چرخه اقتصادی کشور نیز اشاره کرد.

راهکار چیست؟

امام خامنه‌ای بارها در بیاناتشان ابعاد فرهنگی و روش‌های پیشگیری و نیز راه‌کار‌های برون رفت از این وضعیت را مورد اشاره قرار داده‌اند، از جمله در تاریخ 19/7/91 در جمع روحانیون و طلاب استان خراسان شمالی فرمودند: «ابزارهای تسهیل‌کننده، مثل رایانه‌ها و ارتباطات اینترنتی و فضای مجازی و سایبری هم که الان در اختیار شماست. اگر بتوانید اینها را یاد بگیرید، می‌توانید یک کلمه حرف درستِ خودتان را به هزاران مستمعی که شما آنها را نمی‌شناسید، برسانید؛ این فرصت فوق‌العاده‌ای است؛ نبادا این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خدای متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد: از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما برای ترویج معارف اسلامی چه استفاده‌ای کردید؟»

قبل از آن در 29 خرداد سال 1381 نیز متذکر شده بودند که: «آنها (دشمنان) غافلند از اینکه این ابزارها می‌توانند مورد استفاده ما هم قرار بگیرد. یعنی وقتی اینترنت بوجود آمد، یک ابزار اختصاصی نبود، ما هم می‌توانیم از آن استفاده بکنیم، یعنی یک راه دو طرفه است. اگر دشمن می‌تواند از علوم ارتباطات و از پیشرفت‌ها و تازه‌های علمی این رشته استفاده کند، ما هم می‌توانیم استفاده کنیم. ماهم باید دنبالش برویم تا استفاده کنیم. چه مانعی دارد؟ از همان شیوه‌هایی که ضلالت منتشر می‌کنند، می‌شود ما استفاده کنیم و هدایت را منتشر کنیم. استعداد ما در استفاده از ابزار ها، استعداد بالایی است … باید از این‌گونه ابزارها استفاده کرد تا هر چه ممکن است دایره اثر گذاری خود را وسیعتر کنیم.»

البته همانگونه که اشاره شد، رهنمودهای‌ معظم له به همین دو مورد محدود نمی‌شود، بلکه ایشان بارها و بارها بر ضرورت فرهنگ‌سازی، برنامه‌ریزی و انجام اقدامات عملی در این زمینه تأکید نموده‌اند، اما متأسفانه اقدامات صورت گرفته در حد مورد انتظار ایشان و درخواست جامعه نبوده است و شاید همین مسئله سبب شد تا ایشان در چند روز اخیر در جریان دیدار رئیس جمهور و اعضای جدید شورای‌عالی مجازی یک‌بار دیگر به این موضوع بپردازند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) در این دیدار که در تاریخ 16/6/94 انجام شد، بار دیگر در بیان راهکارهای مقابله با ناهنجاری‌های ناشی از گسترش این ابزار و نیز راهکار ایجاد موقعیت برتر نسبت به دشمن، خطاب به اعضای شورای‌عالی فضای مجازی فرمودند: «باید با استفاده از توانایی‌ها و استعدادهای جوان کشور و با سیاستگذاری صحیح و اقدامات سنجیده و هماهنگ و بدون از دست دادن زمان به سمت خروج از حالت انفعال در عرصه فضای مجازی و حضور فعال و تأثیرگذار و تولید محتوای اسلامی متقن و جذاب حرکت کنیم.»

از مجموعه بیانات رهبری به روشنی استنباط می‌شود که ایشان فضای مجازی را محیطی می‌دانند که اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند به یک تهدید جدی و کامل تبدیل شود، در عین‌حال از نظر معظم‌له فضای مجازی فرصت ارزشمندی را برای رساندن پیام اسلام و انقلاب به گوش جهانیان و نیز بهبود وضعیت فرهنگی جامعه در اختیار ما گذاشته است.

در بیانات اخیر ایشان نیز کلید واژه‌هایی نظیر؛ خروج از انفعال در این عرصه، حضور تأثیرگذار، سیاست‌گذاری صحیح، اقدامات سنجیده، استفاده از توانائی‌ها و استعدادهای جوانان در این زمینه، محتوای اسلامی و در عین‌حال متقن و جذاب وجود دارد که در واقع به تهدیدها و راهبردهای موردنظر ایشان در سرزمین فضای مجازی اشاره دارد، سرزمینی که هم‌اکنون تقریباً تمام آن در تصرف دشمن قرار دارد و حضور مؤثر و فراگیر در آن می‌تواند کلید حل بسیاری از ناهنجاری‌ها و مشکلات فرهنگی باشد.

انتهای پیام