چرا مهاجرت بزرگ کاربران وایبر به پیام رسان‌های داخلی شکل نگرفت؟

"نوید کمالی" مدرس و پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در یادداشت ارسالی برای سیتنا، نوشت: در طی هفته های گذشته و پس از تشدید اختلال های ایجاد شده در شبکه های پیام رسان موبایلی با محوریت پیام رسان وایبر (Viber) ، مهمترین فعالیت رسانه های خبری حوزه فناوری اطلاعات انتشار اخبار و دیدگاههایی در مورد این مساله و طرح گمانه زنی های مختلفی از جمله شروع فاز دیگری از فیلترینگ محتوای آنلاین موسوم به "پروژه  فیلترینگ هوشمند" بوده است.

خوب یا بد شکل گیری فیلترینگ هوشمند بنا بر تعریفی که بصورت رسمی و هر چند مبهم از آن ارائه شده است اقدام موثری برای متوقف نمودن فرایند فیلترینگ سنتی است هر چند که نقدهایی فنی بسیاری انجام آن را غیر ممکن می دانند¹ (لینک نمونه نقد فنی) ، ولی آنچه اهمیت دارد تغییر نگاه صرفا سلبی به فناوری اطلاعات و خدمات آن از جمله اینترنت و فضای مجازی است.

امروز هر چند با تاخیری چندین ساله و پس از گذشت بیش از یک دهه از سخنرانی مقام معظم رهبری (دامه البرکاته) در باب  دو کارکردی دانستن اینترنت (نعمت و نقمت)، دیگر نگاهها به فناوری اطلاعات و اینترنت صرفا نگاهی سلبی نیست و مدیران و مسئولین به این ابزارها به عنوان ابزاری برای ایجاد جامعه ای بهتر و پویاتر در حوزه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی و حتی اقتصادی می نگرند.

رهبر فرزانه انقلاب از سالها پیش نگاه ویژه ای به مفهوم ارتباطات داشته اند و حتی در بازه ای که دولت وقت قصد انحلال و ادغام وزارت ارتباطات در وزارتخانه ای دیگر را داشت ابتکار راه اندازی شورای عالی فضای مجازی از سوی ولی فقیه (حفظه الله) نشان دیگری از اهمیت مفهوم ارتباطات و جامعه اطلاعاتی در شکل دهی چشم انداز آینده نظام جمهوری اسلامی ایران بود.

به عبارتی می توان گفت که امروز موجودیت ارتباطات مجازی و زندگی دوم (Second Life) در ساختار سیاسی و فرهنگی ما در حال پذیرفته شدن است و صفحات مجازی بسیاری از مسئولین ارشد حاکمیت بصورت شبانه روزی در حال تعامل با شهروندان داخلی و خارجی است ، اما آیا تجربیات 2 دهه فیلترینگ سلبی که موجب گسترش و رواج انواع نرم افزارها و تکنولوژی های ضد فیلترینگ در جامعه کاربران فضای مجازی شده بود باز تکرار می شود؟

در روزهای اخیر موج اختلالات ایجاد شده در شبکه اجتماعی وایبر که به نوعی از پرطرفدارترین پیام رسان های تحت تلفن همراه است به سوژه اصلی رسانه ها بدل شده است و نکته جالب بی اطلاع بودن نهادی ها ذی ربط از این رویداد است!

با این اوصاف اگر نیت خیر مسئولین ناشناس ایجاد کننده اختلال در وایبر را با توجیهی از جمله حمایت از نرم افزارهای پیام رسان داخلی (ساینا و بیسفون) بپذیرم ، متاسفانه انتشار گزارشهایی در رسانه های خبری با عنوان آغاز موج مهاجرت کاربران از وایبر به تلگرام حاکی از شکست نیت خیر مسئولین ناشناس اخلالگر وایبر است ، هر چند که قبل از انتشار این گزارش نیز پیغام Joined Telgeram در روزهای اخیر خبر از کوچی بزرگ در شبکه اجتماعی خارجی می داد.

خوب یا بد نیت زمینه سازان این مهاجرت باعث شد تا تلگرام به عنوان یک شبکه نزدیک به صهیونیزم سود ایجاد اختلال در وایبر را نصیب خود کرد و اگر این اختلال احتمالا در آینده بصورت اتقافی در تلگرام و با نیت خیر مجددا ایجاد شود شاید این بار Beetalk یا  Kikیا یکی دیگر از صدها نرم افزار پیام رسان خارجی مقصد کوچ کنندگان باشد!

اما سوال هر فرد دلسوز در فضای مجازی این است که چرا پیام رسانهای داخلی مانند پیام رسان هایی خارجی مانند تلگرام مهاجرت پذیر نیستند؟

برای پاسخ گفتن به این سوال می توان چندین جلد کتاب نوشت اما بطور خلاصه می توان موارد زیر را مطرح نمود:

• ضریب نفوذ پایین کاربری این نرم افزارها در بین کاربران

در این مورد باید توجه داشت که برای ایجاد ارتباط با افراد بایستی دیگران نیز از نرم افزار مشابه ما استفاده کنند پس وقتی افراد مطلوب نظر یک کاربر از یک نرم افزار بخصوص استفاده نکنند پس کاربر نیز تمایلی به استفاده از آن نخواهد داشت !

برای حل این مشکل می توان با تشویق مسئولین و شخصیتهای فرهنگی و اجتماعی برای حضور در این شبکه ها زمینه را برای رونق گرفتن این شبکه ها فراهم نمود و حتی این سرویس دهندگان با ارائه مشوق هایی مالی و فرهنگی می توانند کاربران را به سمت خود جلب کنند .

• عدم اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در حوزه قوانین حقوق شهروندی و حریم خصوصی در فضای مجازی

عدم آشنایی کاربران داخلی با مفهوم حریم خصوص در فضای مجازی یک واقعیت غیرقابل انکار است و آمار جرایم اینترنتی نیز گواهی بر این موضوع است لذا نهادهایی همچون پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) بایستی با همکاری رسانه های خبری در زمینه فرهنگ سازی و تبیین اهمیت حریم خصوصی در فضای مجازیبیش از پیش اقدام نمایند .

• نیاز به تدوین قانون الزام به حفظ اسرار در فضای مجازی

هرچند قوه قضاییه و دستگاههای نظارتی هوشمندانه و با صلابت از مردم و داشته های قانونیشان حمایت می کنند اما مطمئنا قانون گذاران با پرداختن به موضوع الزام سرویس دهندگان خدمات فناورانه به حفظ اطلاعات کاربران و تعیین مجازاتهای سنگین برای شرکتها و افراد سوءاستفاده کننده از این اطلاعات می توانند زمینه مساعدی را برای جلب کاربران به سرویس های داخلی مهیا کنند .

باید تاکید نمود که مبحث ارتباطات بدلیل گستردگی موضوعی و تاثیرگذاری بالای آن در فرایندهای اجتماعی و اقتصادی دارای اهمیت ویژه ای است و باید با فاصله گرفتن از اقدامات مقطعی زمینه را برای  توسعه هوشمندانه آن در راستای اهداف نظام و انقلاب اسلامی مهیا نمود زیرا امروز انقلاب اسلامی و تفکر انقلابی ما محدود به مرزهای کشور نیست و برای حفظ و گسترش این تفکر و تاثیر گذاری بیشتر بر جهان پیرامونی خود بایستی مسلح و مجهز به تجهیزات و شبکه های پیشرفته ارتباطی همسو با خود باشیم.

آنگونه که بررسی ها فنی نشان می دهد نرم افزار پیام رسان بیسفون (Bisphone) بر خلاف ساینا این پتانسیل را دارد که به پیام رسانی محبوب و با کاربرانی چند میلیونی در سطح کشور و خاورمیانه تبدیل شود اما در این راه بایستی با حمایت بخش خصوصی و دولت مردان بیش از پیش این محصول ایرانی را تقویت نمود.

البته اگر اختلالات روزهای اخیر پس از فرهنگ سازی عمومی و توسعه و حمایت های گسترده تر از پیام رسانهای داخلی صورت می گرفت طبعا تلگرام هرگز نمی توانست رقیبی برای پیام رسانهای داخلی ما در جلب مهاجرین وایبر محسوب شود.

در پایان باید آرزو نمود که انشاءالله زمانی کاربران بدون فشارهایی همچون فیلترینگ یا اختلال ، سرویسهای داخلی ارتباطی را با آگاهی و علاقه برگزینند زیرا تا زمانی که استفاده کننده خدمات ارتباطی بیگانه و خارجی هستیم آنها بر تمام رفتار و افکار جامعه ما احاطه خواهند داشت و در وقت لازم از آن بر علیه جامعه ما استفاده خواهند نمود.

ارجاعات قابل مطالعه:

1. متن نقد فنی بسیج دانشجویی دانشکده های فنی تهران به فیلترینگ هوشمند -  http://nkamali.persianblog.ir/post/242